Türkçe Eğitiminde Okunabilirlik Konusunda Yapılmış Tezlerin Sonuç ve Önerilerine Dair Bir İnceleme
Özet
Araştırmanın amacı, Türkçe Eğitimi alanında (Yabancılara Türkçe Öğretimi hariç) hazırlanan lisansüstü tezlerin sonuç ve öneriler bölümünü inceleyerek ortak temaları ve araştırma eğilimlerini ortaya koymaktır. Nitel araştırma yaklaşımıyla doküman analizi deseni kullanılan çalışma, amaçlı örneklem doğrultusunda “ortaokul (5-8. sınıflar)” düzeyinde ve başlık, özet, anahtar kelimeler ile problem durumunda “okunabilirlik” kavramı yer alan tezlerle sınırlandırılmıştır. Tezlerde yıl, tür, yöntem ve kullanılan okunabilirlik formüllerine ilişkin eğilimler belirlenmiş; ardından sonuç ve öneriler bölümü içerik analiziyle temalara ayrılmıştır. Bulgular, en fazla tezin 2016 yılında ve çoğunlukla yüksek lisans düzeyinde hazırlandığını göstermektedir. Okunabilirlik analizlerinde en çok Ateşman (1997) formülünün tercih edildiği, araştırma nesnesi olarak en fazla çocuk kitaplarının incelendiği saptanmıştır. Sonuç ve öneriler çocuk kitapları, ders kitapları ve diğer temalarında toplanmış; çocuk kitaplarında yaş/sınıf düzeyine uygunluk, kelime ve cümle uzunlukları, dil-anlatım özellikleri ve tasarım unsurlarının önemli olduğu belirtilmiştir. Ders kitapları için çocuğa görelik, metin çeşitliliği, estetik değer ve yazım-noktalama doğruluğu vurgulanmıştır. Araştırmanın, alanda okunabilirlik çalışmalarının yönelimini ortaya koyması bakımından gelecekteki çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Referanslar
Akbaş, B. (2024). Sevim Ak’ın eserlerinin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi (901444) [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Aksoy, S. (2018). Ahmet Ümit’in masal kitaplarının metinsellik ölçütleri bağlamında incelenmesi (512981) [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Akyüz, M. (2014). Muzaffer İzgü’nün çocuk kitaplarının çocuk edebiyatının temel ilkeleri açısından incelenmesi (381785) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Arı, S. (2025). Hayat bilgisi doktora tez özetlerinin okunabilirliği üzerine bir değerlendirme. Ege Eğitim Dergisi, 26(2), 246-261. https://doi.org/10.12984/egeefd.1503395
Ateşman, E. (1997). Türkçede okunabilirliğin ölçülmesi. Dil Dergisi, 58, 71–74.
Bezirci, B., & Yılmaz, A. E. (2010). Metinlerin okunabilirliğinin ölçülmesi üzerine bir yazilim kütüphanesi ve Türkçe için yeni bir okunabilirlik ölçütü. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 12(3), 49-62.
Bolat, K. K. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik ve anlaşılabilirliği (429934) [Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Bulundu, A. C. (2016). Çocuk yazını ürünü olarak Özlem Aytek’in “Zamanda Yolculuk Dizisi” üzerine bir derlem uygulaması (439282) [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Yayınları.
Çağlayan, A. (2021). Türk çocuk yazını eserlerinde yaş düzeyini belirleme değişkenlerinin incelenmesi (664486) [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Çetinkaya, G., & Uzun, L. (2010). İlköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(39), 53–71.
Çıplak, G. & Balcı, A. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik özelliğinin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (30), 170-187.
Çoban, A. (2014). Okunabilirlik kavramına yönelik bir derleme çalışması. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 9, 96-111.
Dale, E., & Chall, J. S. (1949). The concept of readability. Elementary English, 26(1), 19–26.
Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (2008). Introduction: The discipline and practice of qualitative research. Sage.
Dikmen, G. (2023). Dördüncü sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeyleri ve okuduğunu anlama (833098) [Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
DuBay, W. H. (2004). The principles of readability. Impact Information.
Evin, İ. (2024). 365 Gün Öykü Serisi’nin söz varlığının, okunabilirlik düzeyinin ve 2024 okul öncesi eğitim programına uygunluğunun incelenmesi (880869) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Flesch, R. (1948). A new readability yardstick. Journal of Applied Psychology, 32(3), 221–233. https://doi.org/10.1037/h0057532
Güyer, T., Temur, T., & Solmaz, E. (2009). Bilgisayar destekli metin okunabilirliği analizi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(4), 751-766.
İskender, E. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kelime ve cümle yapılarıyla okunabilirlik düzeyleri arasındaki ilişki (344500) [Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Kalyoncu, R., & Memiş, M. (2024). Türkçe için oluşturulmuş okunabilirlik formüllerinin karşılaştırılması ve tutarlılık sorgusu. Anadili Eğitimi, 12(2), 417–436. https://doi.org/10.16916/aded.1434650 anadiliegitimi.com
Karaca, I. (2018). Ortaokul 7. sınıf öğrenci kompozisyonlarının okunabilirlik düzeylerinin geliştirilmesinde özü bulma becerisinin etkisi (530863) [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Karakuş, T., Hallac, A., & Aydın, S. (2018). Distributed readability analysis of Turkish elementary school textbooks. arXiv preprint, ss. 80-87. https://doi.org/10.48550/arXiv.1802.03821
Karataş, Z. (2017). Sosyal bilim araştırmalarında paradigma değişimi: Nitel yaklaşımın yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1). 70-88.
Kavun, M. (2023). Yusuf Asal’ın Patatesspor serisinde yer alan kitapların okunabilirliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 12(1), 178-193.
Kavun, M., & Maden, A. (2024). Türkiye’de okunabilirlik konusunda hazırlanan tezlerin araştırma eğilimi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 9(2), 824-837.
Kavun, M., & Maden, S. (2024). Türkiye’de okunabilirlik ile ilgili yayımlanmış makalelerin araştırma eğilimleri. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 18(48), 38–57. https://doi.org/10.29329/mjer.2024 mjer.inased.org
Kavun, M. ve Mert, O. (2023). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanında hazırlanan doktora tez özetleri üzerinden okunabilirliğinin değerlendirilmesi. G. Ekmekçi Aşan (Ed.). Yabancılara Türkçe öğretimi üzerine güncel araştırmalar içinde (ss. 17-37). Sonçağ yayıncılık.
Klare, G. R. (1963). The measurement of readability. Iowa State University Press.
Klare, G. R. (1974). Assessing readability. Reading Research Quarterly, 10(1), 62–102.
Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. (S. Turan, çev.). Nobel Akademik.
Merriam, S. B., & Grenier, R. S. (2019). Qualitative research in practice: Examples for discussion and analysis. Jossey-Bass Publishers.
Millî Eğitim Bakanlığı (2021). Ders kitaplarında okunabilirlik. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
Oğuzhan, S. (2021). Ortaokul düzeyindeki Türkçe ders kitaplarında yer alan bilgilendirici metinlerin metinsellik ölçütlerine göre değerlendirilmesi (663013) [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Onur, M. (2019). Türkçe öğretiminde kullanılabilecek tarihî kaynak incelemesi: Kitâb-ı Cihan-Nümâ (561797) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Özcan, K. (2020). TÜBİTAK’ın yayımladığı sorun odaklı çocuk kitaplarının biçim-içerik ve okunabilirlik açısından incelenmesi (642408) [Yüksek lisans tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Özgü-Koçağan, F. (2012). İlköğretim 4-5. sınıf için hazırlanan öyküleyici çocuk kitaplarının okunabilirlik ve değerler yönünden incelenmesi (336310) [Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Öznur-Çat, A. (2018). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki kurmaca metinler üzerine inceleme (531062) [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Rada, M. (2016). Kaan Murat Yanık’ın Uçurtma Mevsimi kitabındaki öykülerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi (436898) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Şakiroğlu, Y. (2020). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki öykülerin kelime–cümle uzunlukları ve okunabilirlik düzeyleri üzerine bir inceleme. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(6), 1827-1834.
Teke, S. (2016). Çocuk edebiyatı yazarı Hasan Kallimci’nin öykülerinin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi (436901) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Tekşan, K., Süğümlü, Ü., & Çinpolat, E. (2020). Readability of Turkish tales. Journal of Language and Linguistic Studies, 16(2), 978–992.
Üluslu, M., & Schneider, G. (2023). Exploring hybrid linguistic features for Turkish text readability. arXiv preprint, https://doi.org/10.48550/arXiv.2306.03774
Yıldız, Z. (2019). Türk çocuk yazını eseri olarak Behiç Ak’ın “Tombiş Kitaplar” serisi üzerine derlem tabanlı bir araştırma (585524) [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Ziya, S. (2019). Behiç Ak’ın çocuk romanlarının söz varlığı ve okunabilirlik yönünden değerlendirilmesi (581721) [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
