Adölesan Dönemde Koruyucu Sağlık Hizmetleri
Özet
Adölesan dönem, çocukluk ve yetişkinlik arasındaki gelişimin geçiş aşamasıdır. Genellikle yaşamın en sağlıklı dönemi olarak düşünülse de, pek çok sağlıksız alışkanlık ve davranış bu dönemde kazanılmaktadır. Bu riskli davranışlar adölesanın gelecekteki sağlığını hatta toplumun sağlığını etkileyecektir. Bu nedenle adölesan sağlığının koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında taranması ve izlenmesi gerekmektedir. Sağlık profesyonelleri adölesan sağlığını koruma ve geliştirmede önemli rollere sahiptirler. Bu rolü yerine getirirken de izlem, bağışıklama, tarama ve sağlık danışmanlığı hizmetlerinden yararlanırlar. Adölesanlara bu kapsamda sağlanan koruyucu ve sağlığı iyileştirici yaklaşımlar gelecekteki potansiyel sağlık sorunlarının önlenmesinde etkili olacaktır. Sonuç olarak, adölesanlara yönelik koruyucu ve geliştirici sağlık hizmetlerinin etkin şekilde yürütülmesi, hem bireysel sağlığın sürekliliğini hem de toplumun gelecekteki sağlık düzeyinin iyileştirilmesini sağlayacaktır.
Referanslar
WHO, Global Accelerated Action for the Health of Adolescents (AA-HA!): guidance to support country implementation. Disease and injury burdens, and risk factors. Geneva: World Health Organization, Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. 2017. p.12-31. (26.08.2025 tarihinde https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/255415/9789241512343-eng.pdf?sequence=1/ adresinden ulaşılmıştır).
2.WHO. Adelescent Health. (26.08.2025 tarihinde http://www.who.int/health-topics/adolescent-health#tab=tab_1 adresinden ulaşılmıştır).
UNICEF. Adolescent health and well-being. (26.08.2025 tarihinde www.unicef.org/health/adolescent-health-and-well-being adresinden ulaşılmıştır).
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Adolescent and School Health (26.08.2025 tarihinde https://nccd.cdc.gov/Youthonline/App/Results.aspx?TT=A&OUT=0&SID=HS&QID=QQ&LID=XX&YID=2021&LID2=&YID2=&COL=S&ROW1=N&ROW2=N&HT=QQ&LCT=LL&FS=S1&FR=R1&FG=G1&FA=A1&FI=I1&FP=P1&FSL=S1&FRL=R1&FGL=G1&FAL=A1&FIL=I1&FPL=P1&PV=&TST=False&C1=&C2=&QP=G&DP=1&VA=CI&CS=Y&SYID=&EYID=&SC=DEFAULT&SO=ASC adresinden ulaşılmıştır).
Şahin S, Akalın A. Adölesanlarda Üreme Sağlığı ve Cinsel Sağlık. In: Çınar N. Cabar H.D. (ed.) Adölesan Sağlığını Koruma ve Geliştirme. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2021. p. 181-192.
6.Aytekin Özdemir A, Köse S. Adölesan sağlığına giriş. In. Çelebioğlu A, (ed.) Adölesan Sağlığı ve Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.1-8
Bay T, Ergün A. Ergen Sağlığı. In: Erkin Ö, Kalkım A, Göl İ (ed.) Halk sağlığı hemşireliği Ankara: Çukurova Nobel Tıp Kitabevi; 2021. P.487
Aldem M, Geçkil E. Adölesan dönemde koruyucu sağlık hizmetleri ve izlem. Çelebioğlu A, (ed.) Adölesan Sağlığı ve Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.67-76.
Menekşe D. Adölesan sağlığının İzlenmesinde aile ve okulun rolü. In. Çınar N, Cabar H.D (ed.) Adölesan Sağlığını Koruma ve Geliştirme. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2021. p. 69-85
10.American Academy of Pediatrics (Amerikan Pediatri Akademisi) Bright Futures/AAP Periodicity Schedule, (25.08.2025 tarihinde https://downloads.aap.org/AAP/PDF/periodicity_schedule.pdf adresinden ulaşılmıştır).
U.S. Preventine Services Task Force (USPSTF). Draft Recommendation Statements on Screening for Anxiety, Depression, and Suicide Risk in Children and Adolescents (26.08.2025 tarihinde https://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/sites/default/files/file/supporting_documents/sads-screening-draft-rec-bulletin.pdf adresinden ulaşılmıştır).
Gözüm S, Ilgaz A. Sağlık Taramaları ve Erken Tanı. In: Erkin Ö, Kalkım A, Göl İ. (ed.) Halk Sağlığı Hemşireliği. Ankara: Çukurova Nobel Tıp Kitabevi; 2021. P.373-92.
Allensworth D, Lawson E, Nicholson L, Wyche J. Schools & Health: Our Nation's Investment. (ed.) Committee on Comprehensive School Health Programs in Grades K-12, Institute of Medicine, Washington, National Academies Press (US); 1997. P.416-29
Törüner E, Büyükgönenç L. Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. Ankara: Göktuğ Yayıncılık; 2013. p.75-135.
T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Kurumu, Bebek, Çocuk, Ergen İzlem Protokolleri. (26.08.2025 tarihinde https://dosyaism.saglik.gov.tr/Eklenti/9010,bebek-cocuk-izlem-protokolleripdf.pdf?0. Adresinden ulaşılmıştır).
Demir FGÜ. Skolyoz sınıflaması. Journal of Anatolian Medical Research, 2023, 8.1: 1-13.
17.Güner Ş.İ, Güner S. Adölesan Döneminde Sık Karşılaşılan Ortopedik Sorunlar. In. Çınar N, Cabar HD. (ed.) Adölesan Sağlığını Koruma ve Geliştirme. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2021. p. 385-396.
18.Şanver T.M, Özvarış Ş.B. Adölesan Dönemde Riskli Sağlık Davranışları: Ebeveyn, Okul, Akranların Rolü. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 2023, 32.4: 321-327.
Göknar N, Çalışkan S. New guidelines for the diagnosis, evaluation, and treatment of pediatric hypertension. Turk Pediatri Ars 2020; 55(1): 11–22
Flynn JT, Kaelber DC, Baker-Smith CM, et al; Subcommıttee On Screenıng And Management Of Hıgh Blood Pressure In Chıldren. Clinical Practice Guideline for Screening and Management of High Blood Pressure in Children and Adolescents. Pediatrics. 2017; 140(3):e20171904. (2017). Pediatrics, 140(6), e20173035. https://doi.org/10.1542/peds.2017-3035
21.Mainieri, F., La Bella, S., & Chiarelli, F. (2023). Hyperlipidemia and Cardiovascular Risk in Children and Adolescents. Biomedicines, 11(3), 809. https://doi.org/10.3390/biomedicines11030809
Türk Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği. Dislipidemi Tanı ve Tedavi Klavuzu 2021 (26.08.2025 tarihinde https://file.temd.org.tr/Uploads/publications/guides/documents/20211026164301-2021tbl_kilavuzb66456ad2f.pdf adresinden ulaşılmıştır.)
American Heart Association. (2018). New guidelines: Cholesterol should be on everyone's radar, beginning early in life (26.08.2025 tarihinde https://www.heart.org/en/news/2018/11/10/new-guidelines-cholesterol-should-be-on-everyones-radar-beginning-early-in-life adresinden ulaşılmıştır.)
24.Ocak S, et al. Adolesanlar ve anemi. Şişli Etfal Hastanesi Tip Bülteni, 2017, 51.4: 309-317.
25.Özdemir N, Çocuklarda Tanıdan Tedaviye Demir Eksikliği Anemisi. Türk Pediatri Kurumu Derneği, 2015, 50: 11-19.
Erickson CC, Salerno JC, Berger S, et al. Sudden death in the young: information for the primary care provider. Pediatrics, 2021, 148.1: e2021052044.
27.Çavuşoğlu H. Çocuk Sağlığı Hemşireliği. 13. Baskı. Ankara: Sistem Ofset Basımevi; 2019. p.106-112
Dikmen A, Doğu Ö. Adölesanlarda Hijyen Eğitimi In: Çınar N. Cabar HD. (ed.) Adölesan Sağlığını Koruma ve Geliştirme. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2021. p. 87-117.
Şişko E, Dağhan Ş. Türkiye’de Okul Çağı Çocuklarında Ağız ve Diş Sağlığı Araştırmalarının Sonuçları Bize Ne Söylüyor?. STED. 2022;31(1):67-80.
Küçükoğlu S, Çelebi A. Adölesanda büyüme ve gelişme. In. Çelebioğlu A, (ed.) Adölesan Sağlığı ve Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.9-17
Doğaner YÇ, Aydoğan Ü. Adolesan Dönemi ve Fizyolojik Değişimler. Aydoğan Ü, (ed.) Adolesan Sağlığı ve Sorunları - I. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2018. p.1-7.
Tural-Büyük, E. Adölesan Dönemi ve Fizyolojik Değişikler. In: Çınar N. Cabar HD. (ed.) Adölesan Sağlığını Koruma ve Geliştirme. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2021. p. 19-31.
33.Tchakounte-Youngui B, Tchounga, BK, Graham, SM, Bonnet, M. Tuberculosis Infection in Children and Adolescents. Pathogens (Basel, Switzerland), 2022,11(12),1512. https://doi.org/10.3390/pathogens11121512
34.Nolt, D. Starke, JR. Tuberculosis İnfection İn Children And Adolescents: Testing And Treatment. Pediatrics, 2021, 148.6: e2021054663.
T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Kurumu, Birinci Basamak Sağlık Çalışanları İçin Ergen Sağlığına ve Sorunlarına Yaklaşım Cep Kitabı (25.08.2025 tarihinde https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk-ergen-sagligi-db/Dokumanlar/Kitaplar/Birinci_basamak_saglik_ calisanlari_icin_ergen_sagligina_ve_sorunlarina_yaklasim_cep_kitap.pdf adresinden ulaşılmıştır.)
36.Göl İ, Açıkgöz S. Bağışıklama. In: Erkin Ö, Kalkım A, Göl İ. (ed.) Halk Sağlığı Hemşireliği. Ankara: Çukurova Nobel Tıp Kitabevi; 2021. P.575-602.
37.Kumru Ş, Çaka SY, Topal S, Altınkaynak, S. Adolesan Aşılama Oranları ve Sosyo-demografik Faktörler ile Arasındaki İlişki. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 2018, 20(1), 33-43.
38.AAP. Adolescent Immunization Discussion Guides. (25.08.2025 tarihinde https://downloads.aap.org/AAP/PDF/AdolesGuideENGLISH _final-update.pdf adresinden ulaşılmıştır).
Uncu B. Doğan E, Duman R. Adölesan Döneminde Sık Görülen Sağlık Riskleri ve Sorunları. Sakarya Üniversitesi Holistik Sağlık Dergisi, 2023, 6.2: 338-352.
Durmaz N, Ataş E, Ulukol B. Adolesan Dönemi ve Bağışıklama. Aydoğan Ü, editör. Adolesan Sağlığı ve Sorunları - II. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2018. p.23-33.
CDC.Birth-18 Years Immunization Schedule (25.08.2025 tarihinde https:// www.cdc.gov/vaccines/schedules/hcp/imz/child-adolescent.html#note-dengue adresinden ulaşılmıştır).
T.C. Sağlık Bakanlığı, Aşı Portalı (25.08.2025 tarihinde https://asi.saglik.gov.tr/bagisiklama-programi-ve-asi-takvimi/asi-takvimi. html adresinden ulaşılmıştır).
Tiryaki Ö, Zengin H. Adölesanlarda Bağışıklama. In: Çınar N. Cabar HD. (ed.) Adölesan Sağlığını Koruma ve Geliştirme. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2021. p. 119-140.
44. T.C. Sağlık Bakanlığı, Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi. (25.08.2025 tarihinde https://www.saglik.gov.tr/Eklenti/1117/0/gbpgenelge2008pdf. pdf
adresinden ulaşılmıştır).
Taylan S, Alan S, Kadıoğlu S. Hemşirelik Rolleri ve Özerklik. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 2011,2: 66-74.
46.Açıkgöz G, Baykal Ü. Hemşirelerin Mesleki Rolleri Ve Özerkliğini Destekleyen Yasal Düzenlemeler. Istanbul Kent Unıversity J Health Sciences, 2023, 2.1: 29-34.
