Adölesan Dönemde Riskli Davranışlar
Özet
Adölesan dönem, bireylerin fiziksel, hormonal ve psikososyal değişimlerle karşılaştığı ve kimlik gelişiminin yoğun yaşandığı kritik bir süreçtir. Bu dönemde gençler, riskli davranışlara daha yatkındır; madde kullanımı, davranışsal bağımlılıklar, beslenme bozuklukları, fiziksel inaktivite, cinsel riskler, suç ve şiddet ile intihar eğilimleri öne çıkmaktadır. Risklerin aile, arkadaş çevresi, sosyal ve kültürel etmenlerle ilişkili olduğu belirtilmektedir. Bu nedenle adölesanların sağlığını korumak için erken farkındalık, eğitim, psikososyal destek ve koruyucu önlemler büyük önem taşır. Bu önlemler hem bireysel hem toplumsal sağlığı destekler. Adölesanların sağlıklı gelişimi için okul, aile ve sağlık profesyonellerinin iş birliğiyle yürütülecek koruyucu programlar, risklerin azaltılmasına ve olumlu yaşam biçimlerinin benimsenmesine katkı sağlar.
Referanslar
Naçar M, Günay O. Adölesan Sağlığı. In: Öztürk Y, Günay O (ed.) Halk Sağlığı Genel Bilgiler. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, Önder Ofset; 2011. p. 711-746.
Yıldırım-Şişman N. Adölesan ve Genç Sağlığının Geliştirilmesi. Ayaz Alkaya S (ed.) Sağlığın Geliştirilmesi. Ankara: Hedef CS Basın Yayın; 2017. p. 242 - 252.
Santrock JW. Yaşam boyu gelişim: Gelişim psikolojisi. Yüksel G (Çev. ed.) Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık; 2014. p. 230-241.
Rattay P, Von Der-Lippe E, Mauz E, Richter F, Hölling H, Lange C, et al. Health and health risk behaviour of adolescents—Differences according to family structure. Results of the german kiggs cohort study. PloSone. 2018;13(3):e0192968. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0192968.
Pinquart M. Associations of parenting dimensions and styles with externalizing problems of children and adolescents: An updated metaanalysis. Developmental Psychology. 2017;53(5):873-932. doi: https://doi.org/ 10.1037/dev0000295
Martínez I. Garcia F. Fuentes MC, Veiga F, Garcia, OF, Rodrigues Y, et al. Researching parental socialization styles across three cultural contexts: Scale ESPA29 bidimensional validity in Spain. Portugal. and Brazil. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019;16(2):197. doi: https://doi.org/10.3390/ijerph16020197
Tüzün Z, Ataman E. Pediatri (1. Basım). Yurdakök M (ed.) Ergen Hastalıkları/Psikososyal Olgunlaşma ve Ailenin Rolü. Ankara: Güneş Tıp Kitapevi Yayıncılık; 2017. p.373-377.
WHO. Adolescents: health risks and solutions. (09/11/2023 tarihinde http://www.who.int/en/newsroom/fact-sheets/detail/adolescents-health-risksand-solutions adresinden ulaşılmıştır).
Muslu G, Aygün O. Ergenlerin riskli sağlık davranışlarının ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2017;10(4):242-250.
Şanver TM, Özvarış ŞB. Adölesan dönemde riskli sağlık davranışları: Ebeveyn, okul, akranların rolü. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2023;32(4):321-327. doi: https://doi.org/10.17942/sted.1184826.
Viner RM, Ozer EM, Denny S, Marmot M, Resnick M, Fatusi A,et al. Adolescence and the social determinants of health. The Lancet. 2012;379(9826):1641-1652.
WHO. Adolescent sexual and reproductive health. (15/11/2023 tarihinde https://www.who.int/health-topics/adolescent-sexual-and-reproductive-health adresinden ulaşılmıştır).
The Turkish Journal of Pediatrics. Adolescent mortality and causes of death in Turkey: 2022–2023 data. (20/08/2025 tarihinde https://turkjpediatr.org/article/view/5574 adresinden ulaşılmıştır).
Dilbaz N, Enez-Darçın A, Nurmedov S, Kovan O, Başabak AZ, Mordağ O, et al. Madde kullanım riski ve madde bağımlılığından korunma. T.C Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Hangar Yayıncılık; 2019.
Uzbay İT, Yüksel N. Madde Kötüye Kullanımı ve Bağımlılığı. Psikofarmakoloji. (Yenilenmiş 2. Baskı), Ankara: Çizgi Tıp Kitabevi; 2003.p. 485-520.
Ögel K. Bağımlılık yapan maddeler. Sigara, alkol ve madde kullanım bozuklukları: Tanı, tedavi ve önleme, İstanbul: Yeniden Yayınları; 2010.
Şaşman-Kaylı D, Yılmaz G, İyilikçi O. Toplumun bağımlılık yapıcı madde kullanan bireylere yönelik tutum ve davranışları üzerine ölçek çalışması. Bağımlılık Dergisi. 2020;21(2):115–128.
UNODC. World Drug Report. New York, 2016. (09/11/2023 tarihinde https://www.unodc.org/wdr2016/ adresinden ulaşılmıştır).
Vatandaş C, Can B, Mahitapoğlu H, Yaman V, Kırbaşoğlu Z. Türkiye’de gençlik ve uyuşturucu madde sorunu. İstanbul: SEKAM Yayınları; 2016. p. 9-48.
TUBİM. Türkiye Uyuşturucu Raporu. Ankara: EGM Yayın Katalog No: 703; 2019.
Mustafaoğlu R, Yasacı Z. Dijital oyun oynamanın çocukların ruhsal ve fiziksel sağlığı üzerine olumsuz etkileri. Bağımlılık Dergisi. 2018;19(3):51–58.
Sallayıcı Z, Yöndem ZD. Çocuklarda bilgisayar oyun bağımlılığı düzeyi ile davranış problemleri arasındaki ilişki. Bağımlılık Dergisi. 2020;21(1):13–23.
Kaya A, İşler Dalgıç A. How does internet addiction affect adolescent lifestyles? Results from a school-based study in the Mediterranean region of Turkey. Journal of Pediatric Nursing. 2021. doi: https://doi.org/ 10.1016/j.pedn.2021.01.021
Yeşilay: Davranışsal bağımlılıklar en çok genç ve ergenleri etkiliyor. 2021. (13/11/2023 tarihinde https://www.yesilay.org.tr/tr/makaleler/davranissal-bagimliliklar-en-cok-genc-ve-ergenleri-etkiliyor adresinden ulaşılmıştır).
Haines J, Neumark-Sztainer D. Prevention of obesity and eating disorders: A consideration of shared risk factors. Health Education Research. 2006;21(6):770-782.
Krug I, Villarejo C, Jiménez‐Murcia S, et al. Eating‐related environmental factors in underweight eating disorders and obesity: are there common vulnerabilities during childhood and early adolescence?. European Eating Disorders Review. 2013;21(3):202-208.
Krug I, Penelo E, Fernandez-Aranda F, et al. Low social interactions in eating disorder patients in childhood and adulthood: A multicentre European case control study. Journal of Health Psychology. 2012. doi: https://doi.org/10.1177/1359105311435946
Neumark-Sztainer D, Wall M, Story M, et al. Dieting and unhealthy weight control behaviors during adolescence: Associations with 10-year changes in body mass index. The Journal of Adolescent Health. 2012;50(1):80–86.
WHO. Adolescent and young adult health. (14/11/2023 tarihinde https://www.who.int/news-room/fact-sheets/ detail/adolescents-health-risks-and-solutions adresinden ulaşılmıştır).
WHO. Maternal, newborn, child and adolescent health and ageing. Turkey. (14/11/2023 tarihinde https:// platform.who.int/data/maternal-newbornchild-adolescent-ageing/static-visualizations/adolescent-country-profile adresinden ulaşılmıştır).
Köroğlu E. Yeme Bozuklukları. Köroğlu E, Klinik Psikiyatri. (2. Baskı.), Ankara: HYB Basım Yayın; 2015. p. 363-371.
Bhagat S, Jeong EJ, Kim DJ. The role of individuals’ need for online social interactions and interpersonal incompetence in digital game addiction. International Journal of Human–Computer Interaction. 2020;36(5):449-463.
Mumcu HE, Yazici ÖF, Yilmaz O. Effect of 12-week recreational activity program on digital game addiction and peer relationships qualities in children. Acta Medica. 2021;37:2919.
WHO. Prevalence of obesity - among children For 5-19 years. (20/08/2025 tarihinde https://data.who.int/indicators/i/C6262EC/EF93DDB adresinden ulaşılmıştır).
Forecasting childhood and adolescent obesity prevalence in Türkiye. (20/08/2025 tarihinde https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0952197625017221 adresinden ulaşılmıştır).
Erikson EH, Erikson JM. The life cycle completed. New York, NY: W. W: Norton & Company. 1998.
Zipfel S, Schmidt U, Giel KE. Anorexia nervosa: Clinical presentation, course, and outcome. Lancet Psychiatry. 2022;9(3):225–235. doi: https://doi.org/10.1016/S2215-0366(21)00365-8.
Watson HJ, Yilmaz Z, Thornton LM, Hübel C, Coleman JRI, Gaspar HA, et al. Genome-wide association study identifies eight risk loci and implicates metabo-psychiatric origins for anorexia nervosa. Nat Genet. 2020; 51:1207–1214. doi: https://doi.org/10.1038/s41588-019-0439-2.
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing. 2022.
Treasure J, Duarte TA, Schmidt U. Eating disorders. Lancet. 2020;395(10227):899–911. doi: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30059-3.
WHO. Cervical cancer. (15/11/2023 tarihinde https://www.who. int/news-room/fact-sheets/detail/cervical-cancer adresinden ulaşılmıştır).
Avcı ÖH, Yıldırım İ. Ergenlerde şiddet eğilimi, yalnızlık ve sosyal destek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2004;29(29-1):157-168.
Shayo FK, Kalomo MH. Prevalence and correlates of sexual risk behaviors among adolescents in Kilimanjaro region, Northern Tanzania. Pan African Medical Journal. 2019;32:71. doi: https://doi.org/10.11604/pamj.2019.32.71.16029.
WHO. Youth Violence. (15/11/2023 tarihinde https://www.who. int/news-room/fact-sheets/detail/youth-violence Updated adresinden ulaşılmıştır).
Arslantaş H, ve ark. Hemşirelik ve ebelik öğrencilerinin intihar davranışına yönelik tutumları. Yeni Symposium. 2019;57(2):6–12.
Gordon T. Etkili Ana Baba Eğitimi. Aksay E, Özkan B (Çev. ed.). İstanbul:Yapa Yayınları; 1999.
WHO. Suicide. (25/11/2023 tarihinde https://www.who.int/newsroom/fact-sheets/detail/suicide adresinden ulaşılmıştır).
Ertekin-Pınar, Ş. Ebelik bölümünde öğrenim gören öğrencilerin üniversite öğrenimi sırasında sağlığı ilgilendiren riskli davranışları. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2020;10(3):458-467.
Campisi SC, Carducci B, Akseer N et al. Suicidal behaviours among adolescents from 90 countries: A pooled analysis of the global school-based student health survey. BMC Public Health. 2020;20:1102. doi: https://doi.org/10.1186/s12889-020-09209-z
WHO. Suicide worldwide in 2023: Global health estimates. WHO. (22/08/2025 tarihinde https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/suicide adresinden ulaşılmıştır).
TÜİK. İntihar istatistikleri, 2004–2023. (22/08/2025 tarihinde https://data.tuik.gov.tr adresinden ulaşılmıştır).
UNICEF. Adolescent mental health. UNICEF Data. (22/08/2025 tarihinde https://data.unicef.org/topic/adolescents/mental-health/ adresinden ulaşılmıştır).
