Adölesan Dönemde Üreme Sağlığı ve Cinsel Sağlık
Özet
Adölesan dönemi, cinsel arzuların ve riskli davranışların ortaya çıktığı, doğru bilgi ve hizmetlere erişimle desteklendiğinde yaşam boyu cinsel sağlığın temelini oluşturan kritik bir evredir. Ancak biyolojik, sosyal ve ekonomik faktörler nedeniyle adölesanlar; istenmeyen gebelik, güvensiz kürtaj, HIV ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar açısından yüksek risk altındadır. Sağlık hizmetlerine erişimde maliyet, gizlilik kaygısı, damgalanma ve sınırlı hizmet sunumu önemli engellerdir. Bu nedenle aile, okul, çevre, sağlık sistemi ve gençlik merkezlerinin iş birliğiyle adölesanlara doğru, kapsamlı ve güvenli bilgilendirme ile uzman desteği sunulmalıdır. Ayrıca adölesanların cinsel sağlık haklarının korunması, adölesanlara yönelik güvenli danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması, adölesanların kendi sağlık kararlarına katılımının desteklenmesi ve adölesanlara kültürel olarak duyarlı eğitim programlarının sunulması, bu kritik dönemde koruyucu ve geliştirici sağlık hizmetlerinin etkisini artıracaktır.
Referanslar
Uncu B, Doğan E, Duman R. (2023). Adölesan Döneminde Sık Görülen Sağlık Riskleri ve Sorunları. Sakarya Üniversitesi Holistik Sağlık Dergisi, 6(2):338-352.
Savaş, E., & Özcebe, H. (2023). Gençler, Üreme ve Cinsel Haklar: Okulların Önemi ve Öğretmenlerin Rolü. Sağlık ve Toplum, 33(1).
Starrs, A.M., Ezeh, A.C., Barker, G., Basu, A., Bertrand, J.T., Blum, R., et al. (2018). Accelerate progress-sexual and reproductive health and rights for all: report of the Guttmacher–Lancet Commission, Lancet, 391:2642–92.
Kabiru, C.W., Habib, H.H., Beckwith, S., Ajayi, A.I., Mukabana, S., Machoka, B.N., et al. (2024). Risk and protective factors for the sexual and reproductive health of young adolescents: Lessons learnt in the past decade and research priorities moving forward. Journal of Adolescent Health, 75(4):S20-S36.
International Professional Practices Framework (IPPF). https://www.ippf.org/ Erişim Tarihi: 30.12.2024
Çıtak, G. (2021). Adölesanlarda üreme sağlığı sorunları ve eğitimin önemi. Haliç Üniv Sağ Bil Der., 93-100. Doi: 10.48124/husagbilder.798730
Oğul, Z. (2021). Adölesan ve gençlerde cinsel sağlık üreme sağlığı: etkileyen faktörler ve sorunlar. JOWHEN, 7(2):149-165.
Ardahan, E. & Yıldırım Sarı, H. (2016). Adölesan evliliklerin sağlığa etkileri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 32(2):132-142.
TUİK (2022). İstatistiklerle Kadın 2022. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Kad%C4%B1n-2022-49668&dil=1#:~:text=Evlenme%20istatistiklerine%20g%C3%B6re%20resmi%20olarak,3%20ya%C5%9F%20ile%20Tunceli%20oldu. Erişim Tarihi: 18.11.2023
Liang, M., Simelane, S., Fillo, G.F., Chalasani, S., Weny, K. et al. (2019). The state of adolescent sexual and reproductive health, Journal of Adolescent Health, 65:3-15.
Anık, Y. & Ege, E. (2020). Erken evlilikler ve adölesan gebeliklerde hemşirelik yaklaşımı. Çelebioğlu A, editör. Adölesan Sağlığı ve Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri, p.46-55.
World Health Organization. The maternal, newborn, child and adolescent health (MNCAH) data portal. Geneva: World Health Organization; 2021. Erişim Tarihi: 25.03.2024
World Health Organization. Adolescent Health. https://www.who.int/healthtopics/adolescent-health#tab=tab_1. Erişim Tarihi: 25.03.2024
Dilmen, S., Kocaöz, S., Kızılırmak, A. (2022). Adölesan gebelerin aile planlamasına yönelik tutumları ve kullandıkları kontraseptif yöntemler. TJFMPC, 16(1):16-24.
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA, 2018). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/ tnsa2018/rapor/TNSA2018_ana_Rapor.pdf. Erişim Tarihi: 25.03.2024
TÜİK, 2022. Dünya Nüfus Günü. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dunya-Nufus-Gunu-2023-49688 Yayım tarihi: 06 Temmuz 2023. Erişim Tarihi: 25.03.2024
Zhihui L. et al. (2020). Contraceptive use in adolescent girls and adult women in low- and middle-income countries. JAMA Netw Open, 3(2):e1921437.
Kiani, M. A., Ghazanfarpour, M., & Saeidi, M. (2019). Adolescent pregnancy: a health challenge. International Journal of Pediatrics, 7:9749-9752.
Şanver, T.M. & Özvarış Ş.B. (2023). Adölesan dönemde riskli sağlık davranışları: ebeveyn, okul, akranların rolü. Sted, 32(4):321-327.
Centers for Disease Control and Prevention. (CDC, 2015). Sexually Transmitted Disease Surveillance 2015. Erişim 25.11.2023, www.cdc.gov/std/stats15/default.htm.
Bekmezci, E. & Meram, H.E. (2020). Adölesan cinselliği: Uluslararası ve ulusal durum. Androl Bul, 22:244−248. https://doi.org/10.24898/tandro.2020.35492
Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/bulasici-hastaliklar-ve-erken-uyari-db/Dokumanlar/Istatistikler/Ek_HIV-AIDS_Istatistikleri.pdf Erişim Tarihi: 06.09.2025
Toprak, D. & Özceylan, G. (2020). Adölesan üreme sağlığına genel bakış-sık karşılaşılan sorunlar. Artıran İğde FA, editör. Birinci Basamakta Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığına Yaklaşım. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri, p.49-54.
Woog, V. et al. (2015). Adolescent Women’s Need for and Use of Sexual and Reproductive Health Services in Developing Countries, New York: Guttmacher Institute, www.guttmacher.org/pubs/Adolescent-SRHS-Need-Developing-Countries.pdf
Raj, S.S., Manthri, S. & Sahoo, P.K. (2015). Emergency referral transport for maternal complication: lessons from the community based maternal death audits in Unnao district, Uttar Pradesh, India, International Journal of Health Policy and Management, 4(2):99-106.
Büyüksoy, G.D. & Ahi, S. (2023). Adölesanların menstruasyon döneminde karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimleri ve ilişkili faktörler. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 6(3):568-577. DOI:10.38108/ouhcd.1218288
Yılmaz, Y. & Kahraman, S. (2019). Şanlıurfa’da adölesan dönemde kızların genital bölge ve hijyeni ile ilgili bilgi, uygulamaları ve etkileyen faktörler. International Journal of Human Sciences, 16(3):823-832.
Yasatekin, T. (2025). Kadın sağlığı ve dijital dönüşüm: dijital sağlık okuryazarlığı. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 11(2):59-68.
Koletić, G. (2017). Longitudinal associations between the use of sexually explicit material and adolescents' attitudes and behaviors: A narrative review of studies. Journal of Adolescence, 57:119-133.
TÜİK, 2024. Türkiye’de İstatistiklerle Kadın. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.tuik.gov.tr/media/announcements/istatistiklerle_kad%C4%B1n2024.pdf Erişim Tarihi: 06.09.2025
TÜİK 2022, Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.tuik.gov.tr/media/announcements/toplumsal_cinsiyet_istatistikleri.pdf Erişim Tarihi: 06.09.2025
Janighorban, M., Boroumandfar, Z., Pourkazemi, R., & Mostafavi, F. (2022). Barriers to vulnerable adolescent girls’ access to sexual and reproductive health. BMC public health, 22(1), 2212.
Brandt, C. M., Shire, M. A., Wilson, G., & Ito, K. (2022). Addressing organizational barriers to adolescent access to high-quality, low-cost, confidential sexual and reproductive health services in a community health center. Health promotion practice, 23(3), 361-366.
Dargahi, S., Rezaei Sharif, A., Khodadadi Sangdeh, J., Nazari, M., Bakhtiari, Z. (2018). Comparing parental monitoring, afliation with delinquent peers, and high-risk behaviors in single-parent and two-parent male adolescents. Journal of Research and Health, 8(5):411–7.
Özcebe H. (2017). Birinci Basamak Sağlık Çalışanları İçin Ergen Sağlığına ve Sorunlarına Yaklaşım Cep Kitabı. T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. Ankara.
Dogonchi, M., Mohammadzadeh, F., & Moshki, M. (2022). Investigating the relationship between health locus of control and health behaviors: A systematic review. The Open Public Health Journal, 15(1).
