Dünyada ve Türkiye’ de Adölesan Sağlığı
Özet
Çocukluk ve yetişkinlik dönemi aralığında bir geçiş dönemi olarak belirtilen adölesan dönem; bedensel, zihinsel ve duygusal pek çok değişikliğin yaşandığı dinamik bir gelişim dönemidir. Bu dönemde gençler kimliklerini keşfetme, sorumluluk alma ve bağımsızlık kazanmanın yanında akademik, sosyal ve duygusal becerilerini de geliştirirler. Yetişkinlik dönemine geçişte önemli bir basamak olan adölesan dönemde yaşanan olumlu ve olumsuz deneyimler yetişkinlik rollerinin hazırlanmasında oldukça kritiktir. Adölesan nüfusun fazla olduğu toplumlarda bu gruba yönelik planlanacak faaliyet ve politikalar da bir o kadar önemlidir. Çocuklar ile adölesanların büyüme ve gelişimlerini sağlıklı bir şekilde tamamlayıp hayatlarına sağlıklı bir şekilde devam edebilmelerine yönelik haklar uluslararası yasal belgelerle ortaya konmuştur. Fakat adölesan dönmede gençler aile içinde, okulda veya sosyal çevrelerinde çeşitli zorluklarla karşılaşabilmektedir. Özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde adölesanların ihtiyaçlarının karşılanamaması, yoksulluk, iklim değişikliği, ekonomik sorunlar, savaş ve göç gibi nedenler gençlerin sağlığını ve geleceğini tehlikeye sürükleyebilmektedir. Bu nedenle adölesan dönemine yapılacak olan iyileştirme girişimleri ve izlemleri bireylerin hem kendi yetişkinlik dönemlerine hem de kendi çocuklarına önemli faydalar sağlayacaktır. Bu amaçla adölesan sağlığını iyileştirmeye, adölesan sağlığını tehlikeye sürükleyecek tüm riskli davranışlardan korumaya ayrıca tedavi etmeye yönelik planlanacak kapsamlı bakım hizmetlerinin tasarlanıp yönetilmesi ve planlanan bu hizmetlere erişimin kolaylaştırılması önemli bir ihtiyaçtır.
Referanslar
WHO. Global Accelerated Action for the Health of Adolescents (AA-HA!): guidance to support country implementation. 2017; Erişim adresi: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/255415/9?sequence=1
UNICEF. Adolescent development and participation [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.unicef.org/adolescence
Köse MF. Türkiye’de Gençliğin Toplumsal Değişimi: 2011-2023 TÜİK İstatistiklerine Dayalı Bir İnceleme. Genç Araştırmaları Derg [İnternet]. 2024;12(33):114-36. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/genclikarastirmalari/issue/86173/1501658
TÜİK. İstatistiklerle Gençlik, 2023 [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=GEN%C3%87LER
EUROSTAT. Population by age group [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00010/default/table?lang=en
BM. BM Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorum no. 14: Çocuğun Yüksek Yararının Birinci Planda Dikkate Alınması Hakkı [İnternet]. 2013. Erişim adresi: https://insanhaklariizleme.org/vt/yayin_view.php?editid1=738
BM. Ergenlik döneminde çocuk haklarının uygulanmasına ilişkin Genel Yorum No. 20 (2016) [İnternet]. 2016. Erişim adresi: https://www.ohchr.org/en/documents/general-comments-and-recommendations/general-comment-no-20-2016-implementation-rights
WHO. Adolescents-health-risks-and-solutions [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescents-health-risks-and-solutions
WHO. Adolescent health [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/health-topics/adolescent-health#tab=tab_1
10.Newby H, Marsh AD, Moller AB, Adebayo E, Azzopardi PS, Carvajal L, vd. A scoping review of adolescent health indicators. J Adolesc Health [İnternet]. 2021;69(3):365-74. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1054139X21002238
11.Azzopardi PS, Hearps SJ, Francis KL, Kennedy EC, Mokdad AH, Kassebaum NJ, vd. Progress in adolescent health and wellbeing: tracking 12 headline indicators for 195 countries and territories, 1990–2016. The Lancet. 2019;393(10176):1101-18.
12.Sully EA, Biddlecom A, E. Darroch J, Riley T, Ashford LS, Lince-Deroche N, vd. Adding It Up: Investing in Sexual and Reproductive Health 2019 [İnternet]. New York: Guttmacher Institute; 2020. Erişim adresi: https://www.guttmacher.org/sites/default/files/report_pdf/adding-it-up-investing-in-sexual-reproductive-health-2019.pdf
13.WHO. Adolescent Pregnancy [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-pregnancy
14.TÜİK. Doğum İstatistikleri, 2022 [İnternet]. 2023. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Birth-Statistics-2022-49673
15.Evrenol Öçal S, Saruhan A. Adölesan Gebelerin Gebelik ve Anneliğe Uyumları. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilim Fakültesi Derg [İnternet]. Ocak 2023;8(1):61-8. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ikcusbfd/issue/75682/1122137
16.WHO. Adolescent Pregnancy [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-pregnancy
17.UNICEF. Gender equality is essential to ensure that every child – girl and boy – has a fair chance in life. [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://data.unicef.org/topic/gender/overview/
18.Oharume IM. Knowledge, sexual behaviours and risk perception of sexually transmitted infections among students of the polytechnic, Ibadan, Oyo state. Afr Health Sci [İnternet]. 2020;20(1):39-44. Erişim adresi: https://www.ajol.info/index.php/ahs/article/view/194933
19.Heywood W, Patrick K, Smith AM, Pitts MK. Associations between early first sexual intercourse and later sexual and reproductive outcomes: A systematic review of population-based data. Arch Sex Behav [İnternet]. 2015;44:531-69. Erişim adresi: https://link.springer.com/article/10.1007/s10508-014-0374-3
20.UNICEF. HIV/AIDS [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://data.unicef.org/topic/hivaids/global-regional-trends/
21.Sağlık Bakanlığı. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü HIV/AIDS İstatistikleri [İnternet]. 2023. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/bulasici-hastaliklar-ve-erken-uyari-db/Dokumanlar/Istatistikler/hiv-aids-2023.pdf
22.Günaydin S, Di̇nç H. Bir Kadın Sağlığı Sorunu: Genital Mutilasyon. Sağlık Bilim Ve Meslekleri Derg [İnternet]. 25 Haziran 2015 [a.yer 04 Şubat 2024];2(3):363-71. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hsp/issue/9196/115467
23.WHO. Female genital mutilation [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/female-genital-mutilation
24.Akalın B. Türkide’ ki Somalili Gençlerin Gözünden Kadın Genital Mutilasyonu Bir İnsan Hakları İhlali midir? Karadeniz Uluslar Bilimsel Dergi [İnternet]. Eylül 2020;1(47):183-97. Erişim adresi: https://doi.org/10.17498/kdeniz.748688
25.Yıldırım A. Burdur İlindeki Somalili Sığınmacılar Örneğinde Kültürel Kimlik ve Kadın Sünneti. Milli Folk [İnternet]. Eylül 2021;17(131):34-46. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/millifolklor/issue/66180/1028457
26.Nadir İ. Kadın Genital Mutilasyonu. Suç Ve Ceza Derg TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin’de Yer Almaktadır. 2022;75.
27.UNICEF. Sexual violence [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://data.unicef.org/topic/child-protection/violence/sexual-violence/
28.WHO. Global status report on preventing violence against children 2020 [İnternet]. 2021. Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/9789240004191
29.UNICEF. Action To End Child Sexual Abuse And Exploitation [İnternet]. 2020. Erişim adresi: https://www.unicef.org/media/89206/file/CSAE-Brief-v3.pdf
30.WHO. Violence Against Women Prevalence Estimates, 2018 – Executive summary [İnternet]. 2018. Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/9789240022256
31.Parlak S, Canel A. Partner Şiddeti Üzerine Bir Derleme ev Ergenlik Döneminde Partner Şiddetini Önleme Programının Önemi. Trak Eğitim Derg [İnternet]. Eylül 2021;11(3):1444-56. Erişim adresi: https://doi.org/10.24315/tred.852699
32.Oğul Z. Adölesan ve Gençlerde Cinsel Sağlık Üreme Sağlığı: Etkileyen Faktörler ve Sorunlar. Kadın Sağlığı Hemşireliği Derg [İnternet]. Ağustos 2021 [a.yer 01 Ocak 2021];7(2):149-65. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/kashed/issue/64694/972667
33.Lucas QAR. Teen dating violence prevention program assessment. Wilmington University (Delaware); 2013.
34.Bozkurt O, Yıldıran H. Çocuk ve Adolesanlarda Hedofik Açlık ile Obezite İlişkisi. Gazi Sağlık Bilim Derg [İnternet]. 2022;7(2):103-10. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/gsbdergi/issue/72094/1034683
35.WHO. Obesity and overweight [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
36.WEFORUM. Health and Healthcare Systems [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.weforum.org/stories/2023/03/top-health-stories-global-obesity-march-15/
37.WHO. Obesity and overweight [İnternet]. 2025. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
38.Kardaş Ö, Kardaş B. Çocuk ve Ergen Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezine Başvuran Olguların Sosyodemografik ve Madde Kullanım Özelliklerinin İncelenmesi. Bağımlılık Derg [İnternet]. Haziran 2023 [a.yer 01 Ocak 2022];24(2):174-85. Erişim adresi: https://doi.org/10.51982/bagimli.1112645
39.Das JK, Salam RA, Arshad A, Finkelstein Y, Bhutta ZA. Interventions for adolescent substance abuse: An overview of systematic reviews. J Adolesc Health [İnternet]. 2016;59(4):S61-75. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1054139X16301677
40.Kulak JA, Griswold KS. Adolescent substance use and misuse: Recognition and management. Am Fam Physician [İnternet]. 2019;99(11):689-96. Erişim adresi: https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2019/0601/p689.html
41.WHO. Tobacco: E-cigarettes [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/tobacco-e-cigarettes
42.TUİK. Türkiye Sağlık Araştırması, 2022 [İnternet]. 2022. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747
43.WHO. Alcohol [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol
44.Das JK, Salam RA, Arshad A, Finkelstein Y, Bhutta ZA. Interventions for adolescent substance abuse: An overview of systematic reviews. J Adolesc Health. 2016;59(4):S61-75.
45.Chandrima RM, Kircaburun K, Kabir H, Riaz BK, Kuss DJ, Griffiths MD, vd. Adolescent problematic internet use and parental mediation: A Bangladeshi structured interview study. Addict Behav Rep [İnternet]. 01 Aralık 2020;12:100288. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352853220301036
46.WHO. ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://icd.who.int/browse/2024-01/mms/en
47.Saunders JB, Hao W, Long J, King DL, Mann K, Fauth-Bühler M, vd. Gaming disorder: Its delineation as an important condition for diagnosis, management, and prevention. J Behav Addict. 2017;6(3):271-9.
48.Cerniglia L, Zoratto F, Cimino S, Laviola G, Ammaniti M, Adriani W. Internet Addiction in adolescence: Neurobiological, psychosocial and clinical issues. Neurosci Biobehav Rev. 2017;76:174-84.
49.TÜİK. Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2024 [İnternet]. 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2024-53492
50.Kaya A, Pazarcıkcı F. Structural equation modeling analysis of risk factors for digital game addiction in adolescents: A web-based study. Arch Psychiatr Nurs [İnternet]. 01 Nisan 2023;43:22-8. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0883941722001807
51.Lo CKM, Yu L, Cho YW, Chan KL. A qualitative study of practitioners’ views on family involvement in treatment process of adolescent internet addiction. Int J Environ Res Public Health [İnternet]. 2021;18(1):86. Erişim adresi: https://www.mdpi.com/1660-4601/18/1/86
