Atık Yönetimi ve Toprak Kirliliği
Özet
Atıklar; belediyelerin evlerden, işyerlerinden, pazar yerlerinden ve caddelerden toplamış olduğu atıklar, ev çöplerini, hurda çöpleri, bahçe atıklarını, cadde süprüntülerini, sanayi çöplerini, mezbahane ve ahır atıklarını, arıtma çamurlarını ve enkaz molozlarını kapsamaktadır. Yoğun miktarda katı ve sıvı atığın toprak ortamına aşırı verilmesi, toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişimlere ve bozulmalara neden olmaktadır. Atık, doğrudan toprak yüzeyine atıldığı için, ağır metaller de dahil olmak üzere bir dizi kirletici toprağa kolayca nüfuz eder ve sonunda toprağı kirletir. Atıkların biyokütle üretimi ve bitki büyümesi üzerine önemli etkileri vardır. Toprakta ağır metal birikimi ve hareketliliği; toprağın dokusu, pH'ı, elektriksel iletkenliği, kil minerallerinin türü, organik madde yüzdesi, katyon ve anyon değişim kapasitesi, toprak drenajı ve yağış miktarı gibi faktörlerden etkilenir. Cd, Cu, Ni, Pb ve Zn gibi ağır metaller toprak kimyasını değiştirebilir ve beslenme için toprağa bağlı organizmalar ve bitkiler üzerinde etki yaratabilir. Bu nedenle, atıkların oluşumundan bertarafına kadar iyi bir şekilde yönetim planının hazırlanması önemli bir husustur. Atık yönetim planlarıyla; atık oluşumunun önlenmesi, kaynağında azaltılması, yeniden kullanılarak ekonomiye katkı sunması, muhtevasına ve özelliklerine göre ayrıştırılması, toplanması, geçici olarak depolanması, taşınması, geri dönüşümü, organik kısmından enerji kazanımı dâhil geri kazanılması, düzenli depolama tesislerinde bertarafı, kontrolü ve denetim mekanizmasının oluşturulması hedeflenmektedir.
Referanslar
Acar, F. N., & Suscan, E. (2023). Düzenli Depolama Sahalarında Sızıntı Suyu Yönetimi: Bir Kentsel Katı Atık Düzenli Depolama Sahasında İnceleme. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 6(2), 61-73.
Aggarwal, R. (2017). Soil Pollution: Causes, Effects and Solution. AGU International Journal of Research in Social Sciences & Humanities http://www.aguijrssh.com (AGUIJRSSH) 5, 2455-6084.
Akça, M. O., & Sözüdoğru Ok, S. (2021). Toprak Ekosistemi Üzerine Mikroplastiklerin Etkileri. Toprak Bilimi Ve Bitki Besleme Dergisi, 9(2), 79-91. https://doi.org/10.33409/tbbbd.997807
Alagöz, Z., Yılmaz, E., & Öktüren, F. (2006). Organik materyal ilavesinin bazi fiziksel ve kimyasal toprak özellikleri üzerine etkileri. Akdeniz University Journal of the Faculty of Agriculture, 19(2), 245-254.
Ali, S. M., Pervaiz, A., Afzal, B., Hamid, N., & Yasmin, A. (2014). Open dumping of municipal solid waste and its hazardous impacts on soil and vegetation diversity at waste dumping sites of Islamabad city. Journal of King Saud University-Science, 26(1), 59-65.
Anikwe, M. A. N., & Nwobodo, K. C. A. (2002). Long term effect of municipal waste disposal on soil properties and productivity of sites used for urban agriculture in Abakaliki, Nigeria. Bioresource technology, 83(3), 241-250.
Anikwe, M.A.N., (2000). Amelioration of a heavy clayloam soil with rice husk dust and its effect on soil physical properties and maize yield. Bioresource Technology 74, 169–173.
Anonim, (2024a). Erişim linki: https://l24.im/paP8X, Erişim tarihi: 13.09.2024).
Anonim, (2024b). Erişim linki: https://l24.im/J4RTca, Erişim tarihi: 14.09.2024).
Anonim, (2024c). Erişim linki: https://l24.im/tvM5, Erişim tarihi: 14.09.2024).
Anonim, (2025a). (https://www.isu.gov.tr/icerik/detay.aspx?Id=289 Erişim tarihi: 06.04.2025)
Anonim, (2025b). (https://eksenaritma.com.tr/ Erişim tarihi: 05.04.2025)
Anonim, (2025c). Erişim linki: https://k2haber.com.tr/rezalet-almanyadan-ithal-edilen-copler-turkiyede-kaldi/, Erişim tarihi: 12.04.2025).
Anonim, (2025d). (https://muhendistan.com/yakma-tesisi-nedir/Erişim tarihi: 02.04.2025)
Ekinci, K., Tosun, İ., Varol, N. (2021). Kompost El Kitapçiği, Enstitü Yayın No: 109, Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikala Genel Müdürlüğü, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 61 s. Yalova.
Bell, J. N. B., Power, S. A., Jarraud, N., Agrawal, M., & Davies, C. (2011). The effects of air pollution on urban ecosystems and agriculture. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 18(3), 226-235.
Bilgili, L., Çetinkaya, A.Y. (2023). Application of life cycle assessment of system solution scenarios for municipal solid waste management in Turkey. J Mater Cycles Waste Manag 25, 324–336. https://doi.org/10.1007/s10163-022-01542-2
Bilgili, M. Y. (2020). Katı atık yönetiminde kullanılan bazı kavramlar ve açıklamaları. Avrasya Terim Dergisi, 8(2), 88-97.
Bilitewski, B., Härdtle, G., & Marek, K. (2013). Waste management. Springer Science & Business Media.
Birecik, A. (2023). Kentsel Kati Atik Yönetimi İçin Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi: Hatay İli Gökçegöz Kati Atik Düzenli Depolama Sahasi Örneği. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyosistem Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Hatay.
Cırıkoğlu, A. (2018). Edirne ili Süloğlu ilçesi’nde yaşayanların yemeklik sıvı atık yağlarla ilgili bilgi, tutum ve davranışlarının araştırılması. Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
Çakır, M.E., Demir Yetiş, A., Yeşilnacar, M.İ. & Ulukavak, M. (2019). “Katı Atıklar için Optimum Güzergâh Tespiti ve Alansal Dağılım Haritalarının CBS Ortamında Oluşturulması: Suruç (Şanlıurfa) Örneği”, Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, vol. 8, no. 2, pp. 595–603.doi: 10.17798/bitlisfen.482893.
Çıtıroğlu, H. K. (2010). Katı atık depo yeri seçiminde hidrojeolojik kriterlerin önemi. Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 73-78.
Demir Yetiş A., Gazigil L., Yetiş R., Çelikezen B. (2019). Hayvansal Atık Kaynaklı Biyogaz Potansiyeli: Bitlis Örneği, Academic Platform Journal of Engineering and Science 7-1: 74-78.
Demir Yetis, A. & Selek, Z. (2015). Determination of total and fecal coliforms of Akyatan Lagoon in terms of microbiological pollution. Arabian Journal of Geosciences, 8, 1125-1132.
Demir Yetiş, A., Gazigil, L., Şapçı, Z., Can, O. T., Tütün, M. M., Gözeten, C., Durmaz Bekmezci, H. ve Yücesoy, Z. (2013). Bitlis ili katı atık yönetiminin değerlendirilmesi. 5. Ulusal Katı Atık Yönetimi Kongresi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
Demir Yetiş, A., Teke, R. B. & Yetiş, R. (2018). Muş merkez ve ilçelerinin hayvansal kaynaklı kirlilik yükü hesabı. In 6th International GAP Engineering Conference–GAP2018 (pp. 527-532).
Demir Yetiş, A., Yetiş, R., & Gazigil, L. (2018). Bitlis Merkez ve ilçelerinin hayvansal kaynaklı kirlilik yükü hesabı. In International Symposium on Urban Water and Wastewater Management, Denizli (pp. 610-617).
Derin, P., Yetiş, A. D., Yeşilnacar, M. İ., & Yetiş, R. (2019). Mardin merkez ve ilçeleri için anropojenik yayılı kirletici kaynaklarından hayvansal kirlilik yükünün belirlenmesi. Uluslararası Katılımlı, 72, 694-698.
Erdeve, E., Çetin, H., Yetiş, A. D., & Yetiş, R. (2014). Atiksu Aritma Çamurunun Jeoteknik Özellikleri. 6. Ulusal Katı Atık Yönetimi Kongresi, 1-4 Eylül 2014. Van.
Ghaly, A. E., & Ramakrishnan, V. V. (2015). Nitrogen sources and cycling in the ecosystem and its role in air, water and soil pollution: A critical review. Journal of Pollution Effects & Control, 3(2), 1-26.
Gökçe, G. F., Kırkık Aydemir, K. P., Hasanoğlu, P., Özbay, M. (2015). Katı Atık Düzenli Depolama Sahalarının ve Vahşi Depolama Alanlarının Islahı ve Bitkilendirilmesi. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3: 258-271.
Görmüş, T. (2018). Atık yönetimi, sorunlar ve çözüm arayışları: Antakya örneği (Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 321 sayfa, Antakya.
Güler, Ç. (2020). Çevre Sağlığı, Çevre ve Ekoloji Bağlantılarıyla, 2 CİLT. Yazıt Yayıncılık, 1779 sayfa.
Güler, Ç., Çobanoğlu Z., (1994). Çevresel Etkenlere Bağlı Olarak Ortaya Çıkan Hastalıklar. T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları. 1. Baskı. ISBN 975-7572-54-3
Gürbüz, O. A. (2022). Niğde bölgesinin toprak kirliliğinin tespiti ve coğrafi bilgi sistemi ile modellenmesi. Aksaray Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dali, Doktora Tezi.
Havugimana, E., Bhople, B. S., Kumar, A., Byiringiro, E., Mugabo, J. P. & Kumar, A. (2017). Soil pollution–major sources and types of soil pollutants. Environmental science and engineering, 11, 53-86.
İbadullayeva, J., Jumaniyazova, K., Azimzadeh, S., Canıgür, S., & Esen, F. (2019). Çevre kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkileri. Türk Tıp Öğrencileri Araştırma Dergisi, 1(3), 52-58.
Ilhan, N., Demir Yetiş, A., Yeşilnacar, M. İ., & Atasoy, A. D. S. (2022). Predictive modelling and seasonal analysis of water quality indicators: three different basins of Şanlıurfa, Turkey. Environment, Development and Sustainability, 24(3), 3258-3292.
Khalilian, A., Sullivan, M. J., Mueller, J. D., Wolak, F. J., Williamson, R. E and Lippert, R., M. (2004). Composted Municipal Solid Waste Application Impacts on Cotton Yield and Soil Properties. http://www.p2pays.org/ref/12/11574.pdf.
Kara, E. E., & Kara, E. (2018). Toprakta ağır metal kirliliğinin insan sağlığına etkileri ve çözüm önerileri. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 11(1), 56-62.
Kara, H., Demir Yetis, A., & Temel, H. (2021). Assessment of heavy metal contamination in groundwater of Diyarbakir Oil Production Area (Turkey) using pollution indices and chemometric analysis. Environmental Earth Sciences, 80, 1-15.
Kara, H., Yetiş, A. D., Kalkan, S., & Yetiş, R. (2023). Evaluation of pollution indicators and transported sediment content in agricultural drainage waters for reuse as irrigation, Harran Plain, Turkey. Environmental science and pollution research international, 30(24), 64982-64993.
Karpuzcu, M. (2006). Çevre Kirlenmesi ve Kontrolü. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Kaykıoğlu, G., & Ekmekyapar, F. (2024). Arıtma Çamurlarının Tarımsal Amaçlı Kullanımı: Türkiye’de ve AB Ülkelerinde Yasal Durum. European Journal of Engineering and Applied Sciences, 7(1), 1-5.
Kök, F. (2021). Organik atıkların yönetimi, geri dönüşümü ve uygulamaları. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 4(2), 99-108.
Lee, R. P., Meyer, B., Huang, Q., & Voss, R. (2020). Sustainable waste management for zero waste cities in China: potential, challenges and opportunities. Clean energy, 4(3), 169-201.
Mbagwu, J. S. C., Udom, B. E and Agbim, N. N., (2004). Changes in Physical and Chemical Properties and Crop Yields on an Ultisol Following Application of Swage Wastes. http://www.sfst.org/Proceedings/17WCSS_CD/A bstracts/0960.pdf
Mirsal, I. A. (2008). Soil Pollution Origin, Monitoring & Remediation. 2.th Edition. Dillenburg, S pringer
Mishra, R. K., Mohammad, N., & Roychoudhury, N. (2016). Soil pollution: Causes, effects and control. Van Sangyan, 3(1), 1-14.
Melikoglu, M. (2025). Sustainable biodiesel production: Forecasting agricultural waste utilization in Türkiye's oilseed industry. Biomass and Bioenergy, 199, 107953.
Nanda, S., & Berruti, F. (2021). A technical review of bioenergy and resource recovery from municipal solid waste. Journal of hazardous materials, 403, 123970.
Orkun, M. O., Güngör, E. B. Ö., & Erdin, E. (2011). Kompost Uygulamasinin Potansiyel Toprak Kirliliği Açisindan Araştirilmasi. Kati Atik Ve Çevre, 83:60-67.
Özbek, H., Kaya, Z., Gök, M. ve Kaptan, H., (1993). Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi Kitabı, Yayın no: 73, Ders Kitapları Yayın no: A-16, ss: 77-119, Adana.
Özşahin, E., Sarı, H., Eroğlu, İ., Yüksel, O., Özdes, M. (2019). Düzensiz çöp döküm sahalarının toprak kirliliğine etkisinin değerlendirilmesi. 1st Istanbul International Geography Congress Proceedings Book (s. 356-363)
Ozguven, A., & Demir Yetis, A. (2020). Assessment of spatiotemporal water quality variations, impact analysis and trophic status of Big Soda Lake Van, Turkey. Water, Air, and Soil Pollution, 231, 1–17.
Ozsahin, E., Sari, H., Eroglu, I., Yuksel, O., Ozdes, M. (2019). Düzensiz çöp döküm sahalarının toprak kirliliğine etkisinin değerlendirilmesi. B. Gonencgil, T. A. Ertek, I. Akova ve E. Elbasi (Ed.), 1st Istanbul International Geography Congress Proceedings Book (s. 356-363) içinde. İstanbul, Türkiye: Istanbul University Press.
https://doi.org/10.26650/PB/PS12.2019.002.036
Öztürk, İ., (2010). Katı Atık Yönetimi ve AB Uyumlu Uygulamaları, İstaç A.Ş. Teknik Kitaplar Serisi 2, İstanbul.
Peña, A., Delgado-Moreno, L., & Rodríguez-Liébana, J. A. (2020). A review of the impact of wastewater on the fate of pesticides in soils: Effect of some soil and solution properties. Science of the Total Environment, 718, 134468.
Saha, T. R., Khan, M. A. R., Kundu, R., Naime, J., Karim, K. M. R., & Ara, M. H. (2022). Heavy metal contaminations of soil in waste dumping and non-dumping sites in Khulna: human health risk assessment. Results in Chemistry, 4, 100434.
Sarı, H. (2019). Assessment of nutrient status of soil around municipal soil waste disposal site in Çorlu district of Tekirdağ using GIS. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 7(2): 377-383, 2019. DOI: https://doi.org/10.24925/turjaf.v7i2.377-383.2372
Sossou, K., Prasad, S. B., Agbotsou, K. E., Souley, H. S., & Mudigandla, R. (2024). Characteristics of landfill leachate and leachate treatment by biological and advanced coagulation process: Feasibility and effectiveness–An overview. Waste Management Bulletin, 2(2), 181-198.
Taşçıoğlu, S., ve Aydın, A. (2017). Tüm yönleriyle toprak bilimi ve toprak kirlenmesi. Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
Taştan, M. (2022). Atık Yönetiminde Yakma Teknolojisinin Uygulanabilirliği: İstanbul Örneği. İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 107 s. İstanbul.
Terzi, D. (2007). Türkiye’deki bazı arıtma tesislerinden çıkan atık çamurların bitki besin elementleri ve ağır metal içeriklerinin yıl içindeki değişimi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara.
Titirmare, N.S., Gaikwad, A.S. and Margal, P.B. (2023) Soil Pollution and Environmental Health. In: S.A. Chaware et al. (Eds.), Advances in Soil Science 1(13), 267-307. Bright Sky Publications, New Delhi, India. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.8331094.
TÜİK, (2023). Türkiye İstatistik Kurumu, Veri Portalı, Yayın tarihi :14 Kasım 2023; Saat: 10:00; Sayı: 49570.
Uzun, P., & Bilgili, U. (2011). Arıtma çamurlarının tarımda kullanılma olanakları. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 25(2), 135-146.
Yetiş, R., Atasoy, A. D., Demir Yetiş, A., Yeşilnacar, M. İ. (2018). Balıklıgöl Havzası Su Kaynaklarının Nitrat ve Nitrit Seviyelerinin Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 33(1), 47-54. https://doi.org/10.21605/cukurovaummfd.420659
Yıldız, Ş., Saltabaş, F., Balahorli, V., Sezer, K., & Yağmur, K. (2009). Organik atıklardan biyogaz üretimi (biyometanizasyon) projesi–İstanbul örneği. Türkiye’de Katı Atık Yönetimi Sempozyumu, YTÜ, 15-17.
Yüksekdağ, M., Gökpınar, S., & Yelmen, B. (2020). Atıksu Arıtma Tesislerinde Arıtma Çamurları ve Bertaraf Uygulamaları. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (18), 895-904.
Zeng, S., Ma, J., Yang, Y., Zhang, S., Liu, G. J., & Chen, F. (2019). Spatial assessment of farmland soil pollution and its potential human health risks in China. Science of the total environment, 687, 642-653.
