Türkiye ve Küresel Ölçekte Toprak Kirliliği
Özet
Tüm canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar ve bu enerji besin zinciriyle sağlanır. Ancak iklim değişikliği, çölleşme, arazi bozunumu ve biyoçeşitlilik kaybı bu döngüyü tehdit etmektedir. Toprak, hava ve su kirliliği küresel çevre sorunlarının ortak sonucudur. Dünya nüfusunun büyük kısmı kirli hava solumakta, atık suların önemli bölümü arıtılmadan doğaya bırakılmakta ve kimyasal üretimin artışıyla toprak kirliliği hızla büyümektedir. Toprak kirliliği yalnızca ağır metallerden ibaret değildir; aşırı fosfor, tuzluluk, alkalileşme, plastik ve mikroplastikler de ciddi tehdit oluşturmaktadır. Türkiye’de yoğun gübre ve pestisit kullanımı, kirlenmenin en önemli nedenleri arasındadır. Kirlilik kimyasal, fiziksel (plastik, beton vb.) ve biyolojik (patojen) kaynaklardan meydana gelirken, bazı jeolojik kayaçlar da doğal kirletici olabilmektedir. Toprakların temizlenmesi son derece maliyetlidir ve ekonomik açıdan büyük kayıplara yol açmaktadır. Bu nedenle kirliliğin oluşumunu önlemek esastır. Uluslararası antlaşmalar ve veri tabanları küresel iş birliğini desteklese de, uygulamada kapasite ve kaynak yetersizlikleri sorun yaratmaktadır. Toprak kirliliğiyle mücadele için ülkelerin teknik altyapısı güçlendirilmeli, denetimler artırılmalı ve toplum genelinde farkındalık sağlanmalıdır.
Referanslar
Akça E, Özbal R, Kadir S, et al. A petrographic study of selected soils/sediments from sixth millennium BCE levels of the Tell Kurdu site: a contribution to the definition of Technosols. Archaeological and Anthropological Sciences, 2020; 12, 1-8.
Arroyo-Kalin M. Slash-burn-and-churn: Landscape history and crop cultivation in pre-Columbian Amazonia. Quaternary International, 2012; 249, 4-18.
Asare MO & Afriyie JO. Ancient mining and metallurgy as the origin of Cu, Ag, Pb, Hg, and Zn contamination in soils: a review. Water, Air, & Soil Pollution, 2021; 232(6), 240.
Bourne JK. Eating the earth. Science, 2024; 386(6725): 956-967
Cachada A, Rocha-Santos T & Duarte AC (2018). Soil and pollution: an introduction to the main issues. In Soil Pollution (pp. 1-28). Academic Press.
Çevresel Etki̇ Değerlendirmesi̇, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü (2023). Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Balkanlığı Yayın No 57, Ankara.
FAO & UNEP (2021). Global assessment of soil pollution. Report, Rome. (22/06/2023 tarihinde https://doi.org/10.4060/cb4894en adresinden ulaşılmıştır)
FAO (2018). Global Soil Pollution Symposium, Outcome Document. 2-4 May 2018, FAO Headquarters, Rome. (26/04/2020 tarihinde https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/d535b50b-58f3-4870-85d8-aa5e90ee5803/content adresinden ulaşılmıştır)
Gailhard N. The exchanges of copper in the Ancient Middle East. Journal of Ancient Civilizations, 2008; 23, 75–98.
Gezgin S, Dursun N, Hamurcu M. et al. Boron content of cultivated soils in Central-Southern Anatolia and its relationship with soil properties and irrigation water quality. Boron in Plant and Animal Nutrition, 2002; 391-400.
Karachaliou T, Protonotarios V, Kaliampakos D, et al. Using risk assessment and management approaches to develop cost-effective and sustainable mine waste management strategies. Recycling, 016; 1(3), 328-342.
Liu X, Sathishkumar K, Zhang H, et al. Frontiers in environmental cleanup: Recent advances in remediation of emerging pollutants from soil and water. Journal of Hazardous Materials Advances, 2024;100461.
Loos-Frank B & Grencis RK. Parasitic worms. The Biology of Parasites, 2016; 182.
Luo J, Han Y, Zhao Y. et al. Effect of northern boreal forest fires on PAH fluctuations across the arctic. Environmental Pollution, 2020; 261, 114186.
Mishra RK, Mohammad N & Roychoudhury N. Soil pollution: Causes, effects and control. Van Sangyan, 2016; 3(1), 1-14.
Monga Y, Sharma S, Singh S, et al. Biochar, clay, zeolites, and microorganism-based methods for remediation of heavy metals. Current Green Chemistry, 2024; 11(1), 2-11.
Nepiz (2025). Nitrat Eylem Planları İzleme ve Raporlama Metodolojisinin Kurulması Yoluyla Suların Tarımsal Kirliliğe Karşı Korunması Projesi-NEPİZ Çevre ve İklim Sektörel Operasyonel Programı (ÇİSOP) (2024 tarihinde https://www.nepiz.com/tr/blog/nitrata-hassas-bolgeler-3 adresinden ulaşılmıştır.
Özçelik M. Environmental and social impacts of the increasing number of geothermal power plants (Büyük Menderes Graben—Turkey). Environmental Science and Pollution Research, 2022; 29(11), 15526-15538.
Pure Earth (2025). Toxic Sites Identification Program. 21.08.2024 Tarihinde https://www.pureearth.org/our-projects/toxic-site-identification-program-tsip/ adresinden ulaşılmıştır).
Resmî Gazete (2016). Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı. Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği. Sayı: 29779
ÇEDİD GM (2025). Çevresel Göstergeler. (12.04.2024 Tarihinde https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/kimyevi-gubre-kullanimi-i-85833 adresinden ulaşılmıştır)
Thompson RC, Courtene-Jones W, Boucher J, et al. Twenty years of microplastic pollution research-what have we learned? Science, 2024; 386(6720): eadl2746.
Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü (2025). Günlük Piyasa ve Borsa Fiyatları Bülteni (24.01.2025 https://www.tmo.gov.tr/Upload/Document/piyasabulteni/piyasabulteni_tr.pdf adresinden ulaşılmıştır.
Ulugergerli F, Sunal G & Akça E. (2024). İznik Havzası tarım topraklarındaki potansiyel toksik elementlerin pedojeolojik yaklaşımla değerlendirilmesi. Uluslararası Katılımlı 76. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 15-19 Nisan 2024, Ankara.
Varol M, Gündüz K & Sünbül MR. Pollution status, potential sources and health risk assessment of arsenic and trace metals in agricultural soils: A case study in Malatya province, Turkey. Environmental Research, 2021; 202, 111806.
Vergnoux A, Malleret L, Asia L, et al. Impact of forest fires on PAH level and distribution in soils. Environmental Research, 2011; 111(2), 193-198.
Xuan TD, Tawata S, Khanh TD, et al. Decomposition of allelopathic plants in soil. Journal of Agronomy and Crop Science, 2005; 191(3), 162-171.
Zhang C, Wang X, Jiang S, et al. Heavy metal pollution caused by cyanide gold leaching: a case study of gold tailings in central China. Environmental Science and Pollution Research, 2021; 28, 29231-29240.
Zhang H, Zhang Y, Pan Y, et al. Efficient removal of heavy metal ions from wastewater and fixation of heavy metals in soil by manganese dioxide nanosorbents with tailored hollow mesoporous structure. Chemical Engineering Journal, 2023; 459, 141583.
Zhang Q & Wang C. Natural and human factors affect the distribution of soil heavy metal pollution: a review. Water, Air, & Soil Pollution, 2020; 231, 1-13.
