The Evolution of The Concept of Respect From Past to Present And Its Implications for Education

Tarih boyunca en önemli erdemlerden biri sayılan saygı, ekonomik ve sosyal ilişkilerin değişimiyle birlikte oldukça farklı anlamlar ve işlevler yüklenmiştir. Geleneksel yaklaşımda saygı, daha çok itaate dayalı bir hiyerarşinin inşası için bir araç olarak kullanılmıştır. Bu dönemlerde saygı, sözlük anlamına da yansıdığı gibi “Değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, yararlılığı, kutsallığı dolayısıyla bir kimseye, bir şeye karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya sebep olan sevgi duygusu” ve bu duyguyu dışsallaştırmaya hizmet eden davranışlar olarak algılanmıştır. Fakat günümüzde yukarıdaki tanımda geçen dikkatli, özenli ve ölçülü davranma beklentisi, kişinin bireyselliğini ve özerkliğini ortaya koymasını engelleyen bir tutum olarak görülmeye ve eleştirilmeye başlanmıştır. Çağdaş yaklaşımların bireyi ve bireyselliği ön plana çıkarmasıyla sosyal ilişkilerin daha çok yatay bir yapılanmaya yöneldiği görülmektedir. Bu ilişki modelinde, bireyin saygıyı hak eden kişinin ya da sembolün saygıyı hak etmesine neden olan değerini akıl yoluyla kavraması ve saygı göstermesi beklenmektedir. Saygının akıl ile ilişkilendirilmesi Kant’ın saygı anlayışı ile yakından ilişkilidir. Kant, sadece insanın aklı kullanabilme ayrıcalığı nedeniyle saygıyı hak ettiğini ve bu değerin de sadece akıl ile kavranabilecek apriori bir duygu olarak kendini gösterdiğini belirtmektedir. Bu çalışmada, saygı kavramının anlamının tarihsel değişimi ve özellikle bu değişimin eğitsel tutum üzerine etkisi incelenmiş, söz konusu değişimin yukarıda anılan olumlu yanları olduğu gibi riskli yanlarının da olabileceğine dikkat çekilmiştir. Bu risklerin başında, çağları aşabilmiş toplumsal değerlerin etkisinin azalması gelir. Birey her zaman neyin değerli olduğunu kavrayamayabilir. Bu gibi durumlarda zorla da olsa kabul edilen değerler bir rehber görevi görecektir. Bu nedenle çalışmamızda bir yandan bireysel özerkliğe öte yandan toplumsal değerlerin rehberliğine imkan tanıyan bir anlayış geliştirmek gerektiği savunulmaktadır.