Koku
Özet
Koku ve tat duyuları, çevreyle etkileşim kurmamızı, zararlı uyaranlardan korunmamızı ve yaşamdan haz almamızı sağlayan, karmaşık kimyasal süreçler sonucunda algılanan duyulardır. Koku duyusu; besin seçimi, bozuk gıdalardan kaçınma, zararlı maddelerin fark edilmesi, feromonlar aracılığıyla eş seçimi, anne bebek bağı ve seksüel fonksiyonun devamı gibi birçok fizyolojik ve davranışsal süreçte kritik rol oynar. Koku alma duyusu, uzun yıllar boyunca göz ardı edilen ya da yalnızca yaşam kalitesiyle ilişkilendirilen bir duyu olarak görülmüştür. Ancak COVID-19 pandemisi sırasında, bu duyunun sağlıkla olan ilişkisi daha görünür hale gelmiştir. Koku bozuklukları iki ana grupta incelenir: iletim tipi (rinit, sinüzit, polip, tümör, cerrahi girişimler) ve sensörinöral (nörodejeneratif hastalıklar, travma, toksik ajanlar, ilaçlar, yaşlanma). Klinik değerlendirmede ayrıntılı anamnez ve fizik muayane, endoskopik muayene, nörolojik muayane, BT/MRG görüntüleme, koku testleri (Sniffin’ Sticks, UPSIT, CCCRC vb.), Çok nadiren olfaktör mukoza biyopsisi tercih edilir. Başarılı bir tedavi süreci için öncelikle altta yatan etiyolojinin saptanması ve nedene yönelik müdahalenin gerçekleştirilmesi esastır. İntranazal kortikosteroidler, intranazal A vitamini, çinko takviyesi, koku egzersizleri ve destekleyici tedaviler kullanılabilir. Ayrıca PRP, kök hücre uygulamaları ve nörostimülasyon gibi yenilikçi yöntemler de umut vadetmektedir.
Referanslar
Havlicek J, Roberts SC. MHC-correlated mate choice in humans: a review. Psychoneuroendocrinology. 2009;34(4):497-512.
Koç C. Kulak burun boğaz hastalıkları ve baş-boyun cerrahisi: Güneş Tıp Kitabevleri; 2013.
Brann DH, Tsukahara T, Weinreb C, Lipovsek M, Van den Berge K, Gong B, et al. Non-neuronal expression of SARS-CoV-2 entry genes in the olfactory system suggests mechanisms underlying COVID-19-associated anosmia. Science advances. 2020;6(31):eabc5801.
Sayin İ, Yazici ZM, Öz F, Akgül A. Otolaryngology-head and neck surgery perspective of COVID-19. Türkiye Klinikleri Tip Bilimleri Dergisi. 2020;40(2):120-4.
Saatci Ö, Batıoğşu-karaaltın A. COVİD-19 PANDEMİSİ VE KOKU BOZUKLUĞU PATOGENESİ; GÜNCEL BİR DERLEME. Tıp Fakültesi Klinikleri Dergisi.4(2):49-55.
Hadley K, Orlandi RR, Fong KJ. Basic anatomy and physiology of olfaction and taste. Otolaryngologic Clinics of North America. 2004;37(6):1115-26.
Mendoza J, Foundas A. Clinical neuroanatomy: a neurobehavioral approach: Springer Science & Business Media; 2007.
England RJ, Shamil E. Scott-Brown's Essential Otorhinolaryngology, Head & Neck Surgery: CRC Press; 2022.
Hekmat-Scafe DS, Steinbrecht RA, Carlson JR. Coexpression of two odorant-binding protein homologs inDrosophila: implications for olfactory coding. Journal of Neuroscience. 1997;17(5):1616-24.
Doty RL, Marcus A, William Lee W. Development of the 12‐item cross‐cultural smell identification test (CC‐SIT). The Laryngoscope. 1996;106(3):353-6.
Nakashima T, Kimmelman CP, Snow JB. Vomeronasal organs and nerves of Jacobson in the human fetus. Acta oto-laryngologica. 1985;99(3-4):266-71.
Kandemir S, Muluk NB. Koku fizyolojisi ve koku testleri: Derleme. Turkish Journal of Clinics and Laboratory. 2016;7(2):48-53.
Wrobel BB, Leopold DA. Clinical assessment of patients with smell and taste disorders. Otolaryngologic Clinics of North America. 2005;37(6):1127.
Yildirim Y, Veyseller B, Yenigun A, Aksoy F, Ozturan O. Evaluations of Smell Threshold Levels and Smell Identification Scores in Turkish Population. 2015.
Hummel T, Sekinger B, Wolf SR, Pauli E, Kobal G. ‘Sniffin’sticks': olfactory performance assessed by the combined testing of odor identification, odor discrimination and olfactory threshold. Chemical senses. 1997;22(1):39-52.
Saito S, Ayabe-Kanamura S, Takashima Y, Gotow N, Naito N, Nozawa T, et al. Development of a smell identification test using a novel stick-type odor presentation kit. Chemical senses. 2006;31(4):379-91.
Kobayashi M, Reiter ER, DiNardo LJ, Costanzo RM. A new clinical olfactory function test: cross-cultural influence. Archives of Otolaryngology–Head & Neck Surgery. 2007;133(4):331-6.
Leopold DA, Hummel T, Schwob JE, Hong SC, Knecht M, Kobal G. Anterior distribution of human olfactory epithelium. The Laryngoscope. 2000;110(3):417-21.
Matern G, Matthias C, Mrowinski D. Olfactory evoked potentials and contingent negative variation in expert assessment of disordered sense of smell. Laryngo-Rhino-Otologie. 1995;74(2):118-21.
Furukawa M, Kamide M, Miwa T, Umeda R. Significance of intravenous olfaction test using thiamine propyldisulfide (Alinamin) in olfactometry. Auris Nasus Larynx. 1988;15(1):25-31.
Altundag A, Salihoglu M, Tekeli H, Saglam M, Cayonu M, Hummel T. Lateralized differences in olfactory function and olfactory bulb volume relate to nasal septum deviation. Journal of Craniofacial Surgery. 2014;25(2):359-62.
Zusho H. Posttraumatic anosmia. Archives of Otolaryngology. 1982;108(2):90-2.
Jafari A, Holbrook EH. Therapies for olfactory dysfunction—an update. Current Allergy and Asthma Reports. 2022;22(3):21-8.
Rezaeian A. Effect of intranasal insulin on olfactory recovery in patients with hyposmia: a randomized clinical trial. Otolaryngology–Head and Neck Surgery. 2018;158(6):1134-9.
Ogawa T, Matsumoto K, Tojima I, Kikuoka H, Hira D, Shimizu T. Therapeutic potential of valproic acid for postviral olfactory dysfunction: a single-arm pilot study. Annals of Otology, Rhinology & Laryngology. 2023;132(6):709-14.
Hummel T, Rissom K, Reden J, Hähner A, Weidenbecher M, Hüttenbrink KB. Effects of olfactory training in patients with olfactory loss. The Laryngoscope. 2009;119(3):496-9.
Altundag A, Tekeli H, Salihoglu M, Cayonu M, Yasar H, Kendirli MT, et al. Cross-culturally modified University of Pennsylvania smell identification test for a Turkish population. American journal of rhinology & allergy. 2015;29(5):e138-e41.
Dai Q, Pang Z, Yu H. Recovery of olfactory function in postviral olfactory dysfunction patients after acupuncture treatment. Evidence‐Based Complementary and Alternative Medicine. 2016;2016(1):4986034.
Vent J, Wang D-W, Damm M. Effects of traditional Chinese acupuncture in post-viral olfactory dysfunction. Otolaryngology--Head and Neck Surgery. 2010;142(4):505-9.
Yan CH, Jang SS, Lin HFC, Ma Y, Khanwalkar AR, Thai A, et al., editors. Use of platelet‐rich plasma for COVID‐19–related olfactory loss: a randomized controlled trial. International Forum of Allergy & Rhinology; 2023: Wiley Online Library.
