Kırsal Mimarinin Korunumu Kapsamında Konuta Yardımcı Eleman Serenderler: Rize Çayeli ve Fındıklı Köyleri Örneği
Özet
Bu çalışmada, Rize kırsalında, Türk nüfusun dönemsel kullandığı Çayeli ilçesi Kaptanpaşa ve Şirinköy köyleri ile Laz nüfusun sürekli kullandığı Fındıklı ilçesi Çağlayan ve Tatlısu köylerindeki yerel dilde ‘Nayla’ olarak bilinen serenderler karşılaştırmalı biçimde ele alınmaktadır. Çalışmanın amacı; Rize ili Çayeli ve Fındıklı ilçelerinde incelenen köylerde kırsal mimarinin korunumu kapsamında serenderleri ulaşım, fonksiyon, kullanım biçimi, yapım sistemi, çatı tipi ve malzemesi ile kırsal dokuya uyumu açısından analiz etmek, elde edilen veriler doğrultusunda bulguları tartışmak ve değerlendirmektir. Kapsamlı literatür araştırması, yerinde gözlemler, köy halkıyla gerçekleştirilen görüşmeler ve fotoğraf incelemeleri ve analiz çalışmasından elde edilen verilere dayanarak Türk nüfusun dönemsel ve Laz nüfusun sürekli kullandığı geleneksel konutların makro ölçekte; yaşam alanı olarak konutun yer seçimi, konumu, yerleşim özellikleri ve konutlar arası ilişkiler bağlamında farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Köylerdeki serenderlerin geleneksel yapım yöntemleri, yerelde kolay ulaşılan neme dayanıklı çevre dostu ahşap malzeme ile inşa edilmesi, geleneksel yaşam biçimini ve yapım pratiklerini gelecek nesillere aktarması ve kırsal dokuya uyumlu olması nedeniyle sürdürülebilir mimarlık örnekleri arasında yer aldığı söylenebilir.
Referanslar
Al Şensoy, S. ve Kukoğlu, S. (2020). Doğu Karadeniz kırsal mimari örneği serenderlerin ekoloji ve sürdürülebilirlik bağlamında incelenmesi, İnönü University Journal of Art and Design, 25-44. (10/08/2025 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/iujad/issue/55985/734769 adresinden ulaşılmıştır).
Aydın, Ö. ve Lakot Alemdağ, E. (2014). Karadeniz geleneksel mimarisinde sürdürülebilir malzemeler; ahşap ve taş, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(35), 394-404. (12/08/2025 tarihinde https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/sustainable-materials-in-black-sea-vernacular-architecture-wood-and-stone.pdf adresinden ulaşılmıştır).
Batur, A. & Öymen Gür, Ş. (2005). Doğu Karadeniz’de kırsal mimari, İstanbul: Milli Reasürans T.A.Ş.
Bayram, Ö. F. (2014). Doğu Karadeniz bölgesinde geçmişten günümüze vernaküler mimari, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. (07/08/2025 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden ulaşılmıştır).
Birinci, S. (2025). Sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik kapsamında geleneksel rize konutlarının incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Yozgat Bozok Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, (12/07/2025 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden ulaşılmıştır).
Birinci, S. & Dikmen, Ç. B. (2025a). Sürdürülebilirlik kapsamında rize geleneksel kırsal konutlarının değerlendirilmesi, ICSAS 1st International Conference on Architecture, Landscape Architecture and Urban, 7-9 March 2025, İzmir.
Birinci, S. & Dikmen, Ç. B. (2025b). Kırsal mimari mirasın korunması kapsamında geleneksel Rize konutlarının mekânsal yapısının irdelenmesi, ICSAS 1st International Conference on Architecture, Landscape Architecture and Urban, 7-9 March 2025, İzmir.
Çelebi, G., Gültekin, A. B., Harputlugil, G., Bedir, M. ve Tereci, A. (2008). Yapı Çevre İlişkileri, TMMOB Mimarlar Odası Sürekli Mesleki Gelişim Merkezi Yayınları-2, Derleyen: Güner Yavuz, Ankara.
Dikmen, Ç. B. & Gültekin, A. B. (2009). Intelligent building çoncept in architectural design process within scope of sustainable building design, XXI. Uluslararası Yapı Yaşam Kongresi, Doğa, Kent ve Sürdürülebilirlik, 160-165, Bursa.
Dikmen, Ç. B. & Birinci, S. (2023). Sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik kapsamında Rize Çayeli Kaptanpaşa ve Fındıklı Tatlısu köylerinde serenderlerin incelenmesi, Africa 3rd International Conference on New Horizons in Science, 1-3 September 2023, Casablanca.
Ergöz Karahan, E. (2017). Geleneksel ve günümüz konutunda sürdürülebilirlik ve yaşam alışkanlıkları: Osmaneli örneği, Megaron, 12(3), 497-510 (15/08/2025 tarihinde https://megaronjournal.com/jvi.aspx?pdir=megaron&plng=eng&un=MEGARON-27037 adresinden ulaşılmıştır).
Eruzun, C. (1977). Doğu Karadeniz’de serenderler, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, ss. 125-139, Ankara.
İnanç, T. (2010). Geleneksel Kırsal Mimari Kimliğin Ekoloji ve Sürdürülebilirlik Bağlamında değerlendirilmesi Rize Çağlayan Köyü evleri örneği, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul. (20/08/2025 tarihinde https://acikerisim.msgsu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.14124/1987 adresinden ulaşılmıştır).
İskender, S. (2023). Doğu Karadeniz halk yapı sanatından bir örnek: polatlar serenderi (Çamlıhemşin), Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 59-88. (15/08/2025 tarihinde https://journals.indexcopernicus.com/search/article?articleId=3555969 adresinden erişilmiştir).
Karpuz, H. (1999). Serander ve Loft, Türk ve Norveç halk mimarîsinde eşdeğerli iki yapı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, (19:1-2), 71-82. Ankara. (11/08/2025 tarihinde https://jfa.arch.metu.edu.tr/uploads/docs/sayilar/sayi-19-1-2/71-82.pdf adresinden ulaşılmıştır).
Köktürk, Ş. & Kukul, H. M. (2001). Trabzon’un Beşikdüzü İlçesi’nde Serender’in köy hayatındaki yeri ve bir serender numûnesi, Erdem Dergisi, 361-372. (15/08/2025 tarihinde https://erdem.gov.tr/tam-metin-pdf/401/tur adresinden erişilmiştir).
Lakot Alemdağ E., Al Şensoy, S., Tavşan, F., Günaydın, M., Genç, A. F., Yılmaz, Z. & Altunışık, A. C. (2023). Timber vernacular structures: ‘serender’ Turkish storage buildings in Eastern Black Sea Region, Journal of Architectural Conservation (09/08/2025 tarihinde https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13556207.2023.2179730 adresinden ulaşılmıştır).
Özgel Felek, S. (2020). Doğu Karadeniz yerel mimariye ait serender ve Dünya’dan benzer yapılar, Karadeniz İncelemeleri Dergisi,525-546. (12/08/2025 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/kid/issue/54079/729927 adresinden ulaşılmıştır).
Özgüner, O. (1970). Köyde mimari Doğu Karadeniz. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Özmehmet, E. (2007). Avrupa ve Türkiye’deki sürdürülebilir mimarlık anlayışına eleştirel bir bakış, Journal of Yaşar University, 2(7), 809-826. (13/08/2025 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/jyasar/issue/19119/202889 adresinden ulaşılmıştır).
URL 1. Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu Raporu (World Commission on Environment and Development. Our Common Future). Oxford: Oxford University Press, 1987. ISBN 0-19-282080-X.
URL 2. Dünyada ve Türkiye’de Kırsal Nüfus Oranı (12/08/2025 tarihinde https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/kentsel---kirsal-nufus-orani-i-85670 adresinden ulaşılmıştır).
Yeşilyurt Tunç, Z. & Özülke, C. I. (2021). Trabzon’da serender yapılarının incelenmesi ve yeniden işlevlendirme önerileri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Stratejik Araştırma Merkezi, Trabzon Araştırmaları Dergisi, 24-60, Trabzon. (13/08/2025 tarihinde https://trabzondergisi.org/wp-content/uploads/2021/12/TCD-Vol-1-No-1-A2.pdf adresinden ulaşılmıştır).
Working Group for Sustainable Construction (WGSC), (2004). Working Group Sustainable Construction Methods and Techniques Final Report.
