Üstün Yetenekli Öğrenciler ve Eğitimleri
Özet
İnsanlık tarihi boyunca bilim, teknoloji, sanat ve toplumsal ilerlemelerin büyük kısmı üstün zekâlı ve yetenekli bireyler tarafından gerçekleştirilmiştir. Üstün yetenekli bireylerin eğitimi, toplumların bu bireylerden azami şekilde yararlanabilmesini sağlar. Tarih boyunca üstün yeteneklilerin eğitimi çeşitli evrelerden geçmiştir. İlk sistemli eğitim modeli Osmanlı'da Enderun Mektebi ile başlamış, modern anlamda üstün yeteneklilerin eğitimi ise 19. yüzyılda Sir Francis Galton'un zekâ çalışmalarıyla gündeme gelmiştir. Türkiye'de Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren üstün yetenekli öğrencilerin eğitimiyle ilgili adımlar atılmıştır. 1982 Anayasası ve 2916 Sayılı Üstün Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu gibi yasal düzenlemeler bu süreci desteklemiştir. 1990’larda Bilim ve Sanat Merkezlerinin (BİLSEM) kurulmasıyla üstün yetenekli öğrencilere yönelik eğitimler kurumsallaşmıştır. 2018’de yenilenen Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, üstün yetenekli bireylerin eğitimine dair daha ayrıntılı düzenlemeler getirmiştir. Üstün yetenekli bireyler, akademik, sosyal ve duygusal anlamda farklılıklar gösterir. Eğitimde hızlandırma, gruplama, zenginleştirme ve mentorluk gibi stratejiler kullanılmaktadır. Ülkemizde BİLSEM’ler, destek eğitim odaları ve ARGEM gibi kurumsal yapılar bu öğrencilerin eğitimine yönelik destek sunmaktadır. Bu bölümde; üstün yeteneklilerin eğitimi, yasal dayanakları, üstün yeteneklilerle ilgili temel kavramlar, öğrenci özellikleri gibi konular ele alınmıştır.
Referanslar
Akkanat, Y. (2004). Üstün yetenekli öğrencilerin bilişsel özellikleri. İstanbul: Yayınevi.
Altunya, N. (2006). Gazi Eğitim Enstitüsü. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi.
Ataman, A. (1998). Üstün zekâlılar ve üstün yetenekliler. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Ataman, A. (2004). Üstün zekâlılar ve üstün yetenekliler. Üstün eğitim içinde (s. 151-170). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Ataman, A. (2007). Üstün zekâlılar ve üstün yetenekliler. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 6(11), 21-30.
Ataman, A. (2009). Üstün zekâlı/yetenekli çocuklar. Ataman, A. (Ed.), Üstün gereksinimli çocuklar ve Üstün eğitime giriş içinde (s. 175-197). Gündüz.
Ataman, A. (2018). Üstün zekâlı ve üstün yetenekliler konusunda bilinmesi gerekenler. Vize Yayıncılık.
Baykoç, N. (2014). Üstün akıl, zekâ, deha, yetenek, dahiler-savantlar: Gelişimleri ve eğitimleri. Vize Yayıncılık.
Bencik, S., & Metin, N. (2006). Mükemmeliyetçilik ve üstün yetenekliler. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Dergisi, 1(2), 92-105.
Betts, G. T., & Kercher, J. J. (2009). The autononomous learner model fort he gifted and talented. In J. S. Renzulli, E. J. Gubbins, K. S. McMillen, R. D. Eckert, & C. A. Little (Eds.), In Systems and Models for Developing Programs for the Gifted and Talented (2nd ed., pp. 49-104). Creative Learning Press.
Bildiren, A. (2018). Üstün yetenekli çocuklar (4. Baskı). Pegem.
Bilgili, A. E. (2000). Üstün yetenekli çocukların eğitimi sorunu. M. Ü. Atatürk Eğilim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 59-74.
Callahan, C. M., & Dickson, R. K. (2014). Mentors and mentorships. In J. A. Plucker & C. M. Callahan (Eds.), Critical issues and practices in gifted education (pp. 413-427). Prufrock Press.
Callard-Szulgit, R. (2010). Parenting and teaching the gifted. R&L Education.
Cross, T. L. (2011). Social coping of gifted and talented students in a rural school: A case study. Gifted Child Quarterly, 55(4), 294-307.
Çağlar, D. (2004) Üstün zekâlı çocukların özellikleri. M.R. Şirin, A. Kulaksızoğlu & A. E. Bilgili. (Ed.), Üstün Yetenekli Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı (s.111–125) içinde. Çocuk Vakfı Yayınları.
Çetinkaya, Z. B., & Metin, H. (2012). Üstün yetenekli öğrencilerde liderlik özellikleri. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
Çitil, M. (2018). Türkiye’de üstün yeteneklilerin eğitimi politikalarının değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 220, 143-172.
Çitil, M. (2019). Özel yeteneklilerin özellikleri ve gelişimleri. Özmen, R. Ataman, A., (Ed). Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek (ss.250-270) içinde. Maya Yayıncılık.
Çitil, M. (2020). Türkiye'de üstün yeteneklilerin eğitimi nasıl olmalı? Strateji belgeleri ışığında politika önerileri. Yeni Türkiye Dergisi. Özel Sayı, 232.
Çitil, M., 2022). Özel yetenekli öğrenciler kavramı ve tarihsel gelişimi. S. Talas (Ed.), Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek içinde (ss. 1-23). Nobel Akademik Yayıncılık.
Çitil, M. (2021b). Üstün yetenekli öğrencilerin okulda sosyal uyum davranışları. U. Sak (Ed.), Üstün Yetenekli Öğrencilerin Sosyal Duygusal ve Akademik Gelişimi içinde (s. 121-147). Pegem.
Çitil, M., & Ataman, A. (2018). İlköğretim çağındaki üstün yetenekli öğrencilerin davranışsal Üstünliklerinin eğitim ortamlarına yansıması ve ortaya çıkabilecek sorunlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38(1), 185-231.
Çitil, M., & Özdemir-Kılıç, M. (2019). Üstün yetenekliler alanına giriş. Kılıç, O., & Çitil, M. (Ed.), Üstün Yetenekli Öğrencim Var (ss. 14-46) içinde. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Çitil, M., & Sak, U. (2020). Türkiye’de özel yetenekli bireylere yönelik özel eğitim hizmetleri. Türkiye'de özel eğitim hizmetleri, Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 117-136.
Dağlıoğlu, H. E. (2014). Erken çocuklukta üstün zekâ/üstün yetenek. Ayşegül Ataman (Ed.), Üstün zekâlılar ve üstün yetenekliler konusunda bilinmesi gerekenler içinde (s. 46-81). Vize.
Davaslıgil, Ü. (2004). Üstün zekâlı çocukların eğitimi. In M. R. Şirin, A. Kulaksızoğlu, & A. E. Bilgili (Edler.), Üstün yetenekli çocuklar seçilmiş makaleler kitabı içinde (s. 233-242). Çocuk Vakfı Yayınları.
Davis, G. A. (2013). Üstün yetenekli çocuklar ve eğitimi (M. I. Koç, Çev.). Özgür Yayınları.
Davis, G. A., Rimm, S. B., & Siegle, D. B. (2014). Education of the gifted and talented. Pearson Education Limited.
Enç, M. (2005). Üstün Beyin Gücü. Gündüz Yayıncılık.
Feldhusen, J. F., & Moon, S. M. (1992). Grouping gifted students: Issues and concerns. Gifted Child Quarterly, 36(2), 63-67.
Gallagher, J. J. (1994). Current and historical thinking on education for gifted and talented students. In P. O. Ross (Ed.), National excellence: A case for developing America’s talent (pp. 4-8). U.S. Department of Education.
Gardner, H. (2011). Frames of mind: The theory of multiple intelligences. A member of Perseus Book Group.
Gubbins, J. E. (2014). Enrichment. In J. A. Plucker & C. M. Callahan (Eds.), Critical issues and practices in gifted education (pp. 223-236). Prufrock Press.
Jolly, J. L. (2009). History of gifted education in the United States. B. Kerr (Ed.). In Encyclopedia of giftedness, creativity, and talent (Vol. 1) (pp. 427-430). Sage.
Johnsen, S. (2011). Identifying gifted students: A practical guide. Prufrock Pr.
Levent, F. (2011). Üstün yetenekli çocukların hakları el kitabı: Anne baba ve öğretmenler için. Çocuk Vakfı Yayınları.
Levent, F. (2013). Üstün yetenekli çocukları anlamak. Nobel Yayıncılık.
Lewis, R. (1999). Teachers coping with the stress of classroom discipline. Social Psychology of Education, 3(3), 155-171.
Lohman, D. (2005). The role of nonverbal ability tests in identifying academically gifted students: An aptitude perspective. Gifted Child Quarterly, 49, 111-138.
Maker, C. J., & Pease, R. (2018). Real Engagement in Active Problem Solving: An International Collaboration. In B. Wallace (Ed.), The SAGE Handbook of Gifted and Talented Education. SAGE.
Markusic, M. (2012). Unusual Behaviors of Gifted Students http://www.brighthubeducation.com/teaching-gifted-students/49993-disciplining-bad-behavior-in-gifted-children
MEB. (2013). Özel Yetenekli Bireyler Strateji Planı. https://abdigm.meb.gov.tr/projeler/ois/005.pdf
MEB. (2019). Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_10/07031350_bilsem_yonergesi.pdf
Milli Eğitim Bakanlığı. (2014). Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği. T.C. Resmî Gazete, 29072, 26 Temmuz 2014. http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/07/20140726.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/07/20140726.htm
Montgomery, D. (2003). Gifted and talented children with special educational needs. David Fulton Publishers.
ÖEHY – MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018). 07.07.2018 tarih ve 30471 sayılı resmî gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Özbay, Y. (2013). Üstün yetenekli çocuklar ve aileleri. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayını. https://www.aile.gov.tr/media/92202/01_05_ustun-yetenekli-cocuklar.pdf
Pfeiffer, S. I., & Stocking, V. B. (2000). Vulnerabilities of Academically Gifted Students. Special Services in the Schools, 16(1–2), 83–93. https://doi.org/10.1300/J008v16n01_06
Porter, L. (2005). Gifted young children: A guide for teachers and parents. Open University Press.
Reid, E. (2015). Development of gifted education and an overview of gifted education in the USA, Canada, Equator, and México. Slavonic Pedagogical Studies Journal, 4(2), 241-247.
Reis, S. M., & Renzulli, J. S. (2009). The Schoolwide Enrichment Model: A focus on students strengths and interests. In J. S. Renzulli, E. J. Gubbins, K. S. McMillen, R. D. Eckert, & C. A. Little (Eds.), Systems and Models for Developing Programs for the Gifted and Talented (2nd ed., pp. 323-352). Creative Learning Press.
Renzulli, J. S. (2005). The three-ring conception of giftedness: A developmental model for promoting creative productivity. In R. J. Sternberg & J. Davidson (Eds.), Conceptions of giftedness (2nd ed., pp. 217-279). Cambridge University Press.
Roedell, W. C. (1984). Vulnerabilities of highly gifted children. Roeper Review, 6(3), 127-130.
Ruff, H. A. (2014). Developmental progression of gifted children. In G. A. Davis & S. B. Rimm (Eds.), Education of the Gifted and Talented. Pearson.
Sak, U. (2010). Üstün zekâlı öğrenciler. In H. İ. Diken (Ed.), Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim (2. Baskı) içinde. PegemA.
Sak, U. (2012). Üstün zekâlılar (Üstünlikleri, tanılanmaları, eğitimleri). 2. Baskı. Maya Akademi.
Sak, U., Bal-Sezerel, B., Ayas, B., Tokmak, F., Özdemir, N. N., Demirel-Gürbüz, Ş., & Öpengin, E. (2016). Anadolu Sak Zekâ Ölçeği (ASİS) uygulayıcı kitabı.
Sezer, Ş. (2015). Üstün yeteneklilerin sınıf içinde olumsuz davranışları ve yönetilmesine ilişkin öğretmen görüşleri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(4), 317-333.
Silverman, L. K. (1993). Social development, leadership, and gender issues. In L. K. Silverman (Ed.), Counseling the gifted and talented, (s. 291 – 327). Love Publishing.
Suveren, S. (2006). Anasınıfına devam eden çocuklar arasından üstün yetenekli olanların belirlenmesi [Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi].
Tan, S. (2018). Hızlandırma ve gruplama modelleri. In F. Şahin (Ed.), Üstün yetenekli öğrenciler ve eğitimleri (s. 23-42). Anı Yayıncılık
Tan, S. (2020). Özel yetenekli öğrenciler için eğitim stratejileri, model ve uygulamaları. Öğrenme güçlüğü ve özel yetenek içinde, 205-222. Vize Yayıncılık
Tannenbaum, A. J. (2003). Nature and nurture of giftedness. In N. Colangelo & G. A. Davis (Eds.), Handbook of gifted education (3rd ed., pp. 45-59). Pearson Education.
Türk Dil Kurumu. (2021). Güncel Sözlük. https://sozluk.gov.tr/
Ünder, H. (1993). Platon'un devletinde eğitim ve insan doğası. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 26(1), 185-201.
VanTassel-Baska, J. (1992). Educational decision making on acceleration and grouping. Gifted Child Quarterly, 36(2), 68-72.
VanTassel-Baska, J. (2013). Curriculum for the Gifted: A commitment to excellence. Gifted Child Today, 36(3), 213-214. https://doi.org/10.1177/1076217513487351
VanTassel-Baska, J. (2018). American policy in gifted education. Gifted Child Today, 41(2), 98-103.
Webb, J. T. (1993). Nurturing social–emotional development of gifted children. In K. A. Heller, F. J. Mo¨nks, & A. H. Passow (Eds.), International handbook of research and development of giftedness and talent (pp. 525–538). Pergamon Press.
Webb, J. T., Amend, E. R., Webb, N. E., Goerss, J., Beljan, P., & Olenchak, F. R. (2005). Misdiagnosis and dual diagnoses of gifted children and adults: ADHD, Bipolar, OCD, Asperger’s, Depression, and other disorders. Great Potential Press.
