Kavun Yetiştiriciliği
Özet
Kavun (Cucumis melo L.), özgün tat, aroma ve yüksek besin değeri ile dünya ve Türkiye’de önemli bir sebze türüdür. Güneybatı Asya kökenli olan kavun, tarihsel süreçte geniş coğrafyalara yayılmış ve farklı ekotiplerle zengin bir genetik çeşitlilik kazanmıştır. Türkiye, kavun genetik kaynakları ve üretim potansiyeli bakımından önde gelen ülkelerden biridir. Bu bölümde kavunun sistematiği, botanik özellikleri, ekolojik istekleri ve yetiştiricilik teknikleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Çeşit seçimi, açık tarla ve örtüaltı üretim koşullarına göre değişmekte olup, hem yerel çeşitler hem de hibritler yetiştiricilikte kullanılmaktadır. Yetiştirme yöntemleri, ekim-dikim zamanları, aşılı fide kullanımı, sulama ve gübreleme stratejileri ile hastalık ve zararlılarla mücadele yöntemleri incelenmiştir. Ayrıca, hasat zamanı, depolama koşulları ve pazarlama stratejileri üzerinde durulmuştur. Kavunun besin değeri, sağlık açısından önemi ve fonksiyonel kullanım potansiyeli de vurgulanmıştır. Bu kapsamlı değerlendirme, sürdürülebilir üretim ve yüksek kalite hedefleri doğrultusunda kavun yetiştiriciliğine bilimsel bir temel sağlamaktadır.
Referanslar
Şensoy S. Türkiye kavunlarındaki genetik varyasyonun ve fusarium solgunluğuna dayanıklılığın fenotipik ve moleküler yöntemlerle araştırılması. Doktora Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van, Türkiye; 2005.
Paris HS. Overview of the origins and history of the five major cucurbit crops: issues for ancient DNA analysis of archaeological specimens. Vegetation History and Archaeobotany. 2016;25:405–414. doi:10.1007/s00334-016-0555-1
Sensoy S, Büyükalaca S, Abak K. Evaluation of genetic diversity in Turkish melons (Cucumis melo L.) based on phenotypic characters and RAPD markers. Genetic Resources and Crop Evolution. 2007;54:1351–1365. doi:10.1007/s10722-006-9120-6
Robinson RW, Decker-Walters DS. Cucurbits. Cambridge: CAB International University Press; 1997.
Pitrat M. Gene list for melon. Cucurbit Genetics Cooperative Report. 1998;21:69–81.
Pitrat M, Hanelt P, Hammer K. Some comments on intraspecific classification of cultivars of melon. In: Katzir N, Paris HS (eds.) Proceedings of Cucurbitaceae 2000. Acta Horticulturae. 2000;510:29–36.
Nunez-Palenius HG, Gomez-Lim M, Ochoa-Alejo N, et al. Melon fruits: genetic diversity, physiology, and biotechnology features. Critical Reviews in Biotechnology. 2008;28(1):13–55. doi:10.1080/07388550801891111
Pitrat M. Phenotypic diversity in wild and cultivated melons (Cucumis melo). Plant Biotechnology. 2013;30(3):273–278. doi:10.5511/plantbiotechnology.13.0813a
Janick J, Paris HS, Parrish DC. The cucurbits of Mediterranean antiquity: identification of taxa from ancient images and descriptions. Annals of Botany. 2007;100(7):1441–1457.
Şalk A, Arın L, Deveci M, et al. Özel sebzecilik. Tekirdağ: Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü; 2008. p. 404–420.
Eşiyok D. Kavun. In: Kışlık ve Yazlık Sebze Yetiştiriciliği. İzmir: Meta Basım Matbaacılık; 2012. p. 353–361.
FAOSTAT. https://www.fao.org/faostat [Erişim tarihi: 2022].
TÜİK. Tarımsal İstatistikler. https://www.tuik.gov.tr/ [Erişim tarihi: 2025].
Chikh-Rouhou H, Tlili I, Ilahy R, et al. Fruit quality assessment and characterization of melon genotypes. International Journal of Vegetable Science. 2021;27(1):3–19. doi:10.1080/19315260.2019.1692268
Song J, Forney CF. Flavour volatile production and regulation in fruit. Canadian Journal of Plant Science. 2008;88(3):537–550.
Dhiman K, Gupta A, Sharma DK, et al. A review on the medicinally important plants of the family Cucurbitaceae. Asian Journal of Clinical Nutrition. 2012;4(1):16–26. doi:10.3923/ajcn.2012.16.26
Silva MA, Albuquerque TG, Alves RC, et al. Melon (Cucumis melo L.) by-products: Potential food ingredients for novel functional foods?. Trends in Food Science & Technology. 2020;98:181–189. doi:10.1016/j.tifs.2018.07.005
Gomez-Garcia R, Campos DA, Aguilar CN, et al. Valorization of melon fruit (Cucumis melo L.) by-products: Phytochemical and biofunctional properties with emphasis on recent trends and advances. Trends in Food Science & Technology. 2020;99:507–519. doi:10.1016/j.tifs.2020.03.033
Pech JC, Bouzayen M, Latché J. Climacteric fruit ripening: ethylene-dependent and independent regulation of ripening pathways in melon fruit. Plant Science. 2008;175(1–2):114–120. doi:10.1016/j.plantsci.2008.01.003
Kyriacou MC, Leskovar DI, Colla G, et al. Watermelon and melon fruit quality: The genotypic and agro-environmental factors implicated. Scientia Horticulturae. 2018;234:393–408. doi:10.1016/j.scienta.2018.01.032.
Wright CI, Van-Buren L, Kroner CI, Koning MMG. Herbal medicines as diuretics: a review of the scientific evidence. Journal of Ethnopharmacology. 2007;114(1):1–31.
Maynard DN, Hochmuth GJ. Handbook for Vegetable Growers. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.; 2007.
Choudhary BR, Pandey S. Muskmelon genetics, breeding, and cultural practices. In: Pessarakli M, ed. Handbook of Cucurbits. Tucson, Arizona: CRC Press; 2016. p. 213–236.
Namlı M, Adıgüzel P, Solmaz İ, et al. Kavun (Cucumis melo L.) yetiştiriciliği. In: Baktemur G, ed. Sebze Yetiştiriciliği. Ankara: İksad Yayınevi; 2023. p. 151–182.
Prohens J, Nuez F. Handbook of Plant Breeding: Vegetables I. Springer; 2008.
Vural H, Eşiyok D, Duman İ. Kültür Sebzeleri (Sebze Yetiştirme). İzmir: Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi; 2000. p. 364–373.
Jones JB. Plant Nutrition and Soil Fertility Manual. 2nd ed. Boca Raton: CRC Press; 2012.
Ece A. Çankırı ili Kızılırmak ilçesinde kavun yetiştiriciliği. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi. 2017;10(1):31–34.
Duman İ, Tüzel Y, Appelman DJ. Türkiye’de sebze üretiminde tür ve çeşit tercihleri. Journal of Agriculture Faculty of Ege University. 2020;:169–178.
Ünlü M, Kurum R, Ünlü A. Örtüaltı kavun (Cucumis melo ssp. melo) yetiştiriciliği için geliştirilen hibritlerin verim ve meyve özellikleri bakımından değerlendirilmesi. Akademik Ziraat Dergisi. 2017;6:121–126.
Anonim. Tohum Tescil ve Sertifikasyon Müdürlüğü. Kavun Tescil Kataloğu. 2023.
Aras V. Kavun yetiştiriciliği. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayınları; 2015a.
Ünal Ç. Farklı malç uygulamalarının kavunda bitki ve meyve gelişimi ile yabancı ot populasyonuna etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Anabilim Dalı, Kayseri; 2022.
Aras V. Örtüaltı kavun yetiştiriciliği. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayınları; 2015b.
Balkaya A. Aşılı karpuz yetiştiriciliğinde meyve ve kalitesini etkileyen faktörler. TÜRKTOB. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi. 2013;2(6):6–9.
Balkaya A. Aşılı sebze üretiminde kullanılan anaçlar. TÜRKTOB. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi. 2014;3(10):4–7.
Karabulut A. Serada kavun yetiştiriciliğinde aşılı fide kullanımının verim ve kaliteye etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Isparta; 2018.
Ferreira R, Aroucha EMM, Paiva CAD, et al. Influence of the main stem pruning and fruit thinning on quality of melon. Revista Ceres. 2016;63(6):789–795.
Rouphael Y, Colla G. Biostimulants in agriculture. Frontiers in Plant Science. 2020;11:40. doi:10.3389/fpls.2020.00040
İşlek F. Kavunda (Cucumis melo L.) farklı organik gübreler ile yenilebilir kaplamanın dilimlenmiş meyvelerde hasat sonrası fizyolojisi üzerine etkileri. Doktora Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van; 2022.
Lester GE, Jifon JL, Makus DJ. Impact of potassium nutrition on postharvest fruit quality: Melon (Cucumis melo L) case study. Plant and Soil. 2010;335:117–131. doi:10.1007/s11104-009-0227-3
Şengül N. Damla yöntemiyle sulanan kavunda farklı sulama programlarının meyve verimi ve kalitesi üzerine etkileri. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı, Ankara; 2009.
Sensoy S, Ertek A, Gedik İ, et al. Irrigation frequency and amount affect yield and quality of field-grown melon (Cucumis melo L.). Agricultural Water Management. 2007;88(1–3):269–274. doi:10.1016/j.agwat.2006.10.015
Delisoy K, Altınok HH. Kavunda Fusarium solgunluk hastalığına karşı bazı rizobakterilerin ve bitki aktivatörlerinin etkinliklerinin belirlenmesi. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi. 2019;34(2):135–145.
Ünlü A. Küllemeye dayanıklılıkta kavun genotipleri arasında genetik varyasyon. Derim. 2020;37(1):57–63.
Trupo M, Magarelli RA, Martino M, et al. Crude lipopeptides from culture of Bacillus subtilis strain ET-1 against Podosphaera xanthii on Cucumis melo. Journal of Natural Pesticide Research. 2023;4:100032. doi:10.1016/j.napere.2023.100032
Monge-Pérez JE, Loría-Coto M. Illustrative guide to some melon (Cucumis melo) pests and diseases. Report No: PEm-1. University of Costa Rica; 2021.
Anonim. Bitki hastalıkları. https://ag.purdue.edu/department/arge/swpap/anthracnose-cantaloupe-diseases.html [Erişim tarihi: 24.04.2025].
Anonim. Bitki hastalıkları. https://plantpath.ifas.ufl.edu/u-scout/cucurbit/anthracnose.html#lg=1&slide=4 [Erişim tarihi: 24.04.2025].
Anonim. Bitki hastalıkları. https://cdm.ipmpipe.org/cdm-diagnostic-key/other-diseases/ [Erişim tarihi: 23.05.2025].
Kayak N. Kırkağaç ve Hasanbey tipi kavunlarda FOM (Fusarium oxysporum f. sp. melonis) ve ZYMV (Zucchini Yellow Mosaic Virus) dayanımlı ıslah hatlarının eldesi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Konya; 2022.
Turan S, Erdinç Ç. Van Gölü Havzası’ndan toplanan bazı kavun genotiplerinde virüse karşı dayanıklılığın mekanik inokulasyon ve moleküler yöntemlerle belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi. 2022;25(4):735–744.
Barış A, Çobanoğlu S. Kavun sineği (Myiopardalis pardalina (Bigot, 1891) (Diptera: Tephritidae))’nin bazı morfolojik özellikleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 2014;31(2):72–79.
Erdoğan P. Sebze ve yem bitkilerinde görülen zararlılar ve mücadele yöntemleri. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi. 2006;15(1–2):1–10.
Turan İ, Salman SY, Ay R. Antalya ili Kumluca ilçesi kavun seralarından toplanan Tetranychus urticae (Koch) (Acari: Tetranychidae) popülasyonlarının abamectin ve spirodiclofen’e karşı direnç düzeyleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2016;7(Ek 1):254–261.
Eşiyok D, Bozokalfa MK, Boztok K. Bazı kavun (Cucumis melo L.) çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 2005;42(1):25–33.
Kuzucu FC, Çiftçi HN. Farklı sulama seviyeleri ile organik ve konvansiyonel olarak yetiştirilen kavunda muhafaza sürecinde kalite değişimlerinin belirlenmesi: Çanakkale Bölgesi Hırsız Kaçıran örneği. In: Tarım, Orman ve Su Bilimlerinde Yeni Çalışmalar. İzmir: Duvar Yayınevi; 2024. p. 58–89.
Çavuşoğlu Ş, İşlek F. Kavun yetiştiriciliğinde dikkat edilmesi gereken teknikler ve hasat sonrası muhafaza yöntemleri. In: ISPEC 8th International Conference on Agriculture, Animal Sciences and Rural Development; 2021. p. 406–413.
